Γιάννης Κεφαλληνός: η συμβολή του στην εποποιία του 1940.

Για τις εικαστικές τέχνες, της επιφάνειας (σχέδιο, ζωγραφική, χαρακτική, λιθογραφία, γελοιογραφία) και του χώρου (γλυπτική, ανάγλυφο), που έδωσαν το παρόν, στην εξάμηνη σύγκρουση, που άνοιξε στις 28 Οκτωβρίου 1940 κι έκλεισε οριστικά στις 27 Απριλίου 1941, και που κατέληξε σε θρίαμβο και εποποιία του ελληνικού λαού, έχουν γραφτεί πολλά.

Η απαξίωση της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής σήμερα, έχει ανάγκη από τέτοιες υπενθυμίσεις, που φέρνουν στο προσκήνιο ανθρώπους που η καλλιτεχνική τους ιδιότητα δε συνοδεύεται μόνο από επιτυχημένες «ατομικές» εκθέσεις, αλλά από αξιοποίηση του ταλέντου και των γνώσεων προς όφελος της πατρίδας μας.

Ο μεγάλος χαράκτης και «δάσκαλος» της ελληνικής χαρακτικής, Γιάννης Κεφαλληνός, Καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών από το 1932-1957, ο καλλιτέχνης που έδωσε την ψυχή του στην τέχνη του γραμματοσήμου, είναι ένας από αυτούς.

Στο Εργαστήριό του έπνεε ένας αέρας δημοκρατικής ελευθερίας. Οι άγνωστοι τότε σπουδαστές, γνωστοί μετέπειτα καλλιτέχνες, ανέλαβαν να φιλοτεχνήσουν υπό την καθοδήγησή του, τις προπαγανδιστικές αφίσες για τον αγώνα ενάντια στους Ιταλούς. Η ξυλογραφία και το λινόλεουμ προσφέρονταν περισσότερο για το σκοπό αυτό.

Οι αφίσες που επελέγησαν ήταν «Οι Ηρωίδες του 1940» του Κώστα Γραμματόπουλου, «Η Γυναίκα που πλέκει», της Βάσως Κατράκη και «Ο Τσολιάς», του Τάσου Αλεβίζου, που αργότερα έγινε ευρύτατα γνωστός ως ο χαράκτης Τάσος, που παριστάνει έναν φουστανελά να δείχνει με το δάχτυλό του τον περαστικό διαβάτη και να τον ρωτά «Έδωσες εσύ;». Ο Κεφαλληνός επιπλέον ήθελε να κρατήσει τους ταλαντούχους μαθητές του μακριά από τις πολεμικές επιχειρήσεις.

Στη Β΄ Επαγγελματική Καλλιτεχνική Έκθεση επίσης που εγκαινιάστηκε στις 18 Μαρτίου 1942, ο Κεφαλληνός έλαβε μέρος με τρία σχέδια, εμπνευσμένα από το δράμα του λιμού.

«Το πρώτο σχέδιο είχε καθαρά συμβολικό χαρακτήρα: σ’ ένα άξενο τοπίο, έξω από τα τείχη της Σιών σαπίζει το κουφάρι ενός ζώου, ίσως αλόγου. Τρία όρνια και δύο ύαινες (οι υπαινιγμοί είναι σαφείς)», γράφει ο Ε. Χ. Κάσδαγλης, στην εξαίρετη μελέτη του: «Γιάννης Κεφαλληνός, ο Χαράκτης», έκδοση  του Μ.Ι.Ε.Τ., «τριγυρίζουν τα γυμνά κόκαλα. Ένα τέταρτο όρνιο ραμφίζει το τελευταίο ζωντανό απομεινάρι, το μάτι του αλόγου. Στο βάθος αχνοφαίνεται να λάμπει ο Παρθενώνας». «Τα άλλα δύο σχέδια του Κεφαλληνού είχαν ως μοντέλο συνηθισμένα ανώνυμα πρόσωπα της πεινασμένης Αθήνας. Δύο νεκροί- ένας ώριμος άντρας κι ένα νέο κορίτσι- με σταυρωμένα και δεμένα τα χέρια, θύματα του λιμού».

Η αποτύπωση στα έργα αυτά της τραγικής κατάστασης, στην οποία είχε περιέλθει η χώρα, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση των ιταλικών αρχών που κατέληξε στη σύλληψή του μαζί με άλλους τρεις καλλιτέχνες: των μαθητών του,  Α. Τάσσου και Αλέξανδρου Κορογιαννάκη και του ζωγράφου Αντώνη Κανά. Οδηγήθηκαν στις φυλακές Αβέρωφ, γιατί σύμφωνα με το κατηγορητήριο με τα έργα τους: δημιουργούσαν πνεύμα ηττοπάθειας στα  μετόπισθεν εν καιρώ πολέμου. Το πιθανότερο είναι ότι συνελήφθηκαν γιατί τα έργα δημοσιεύτηκαν στο παράνομο έντυπο Καλλιτέχνης, το οποίο εξέδιδε το ΕΑΜ καλλιτεχνών.

            Για την αποφυλάκισή των τεσσάρων καλλιτεχνών υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Σε μια από αυτές εμπλέκεται ένας άλλος Ζακυνθινός. Όπως λέει ο  Α. Κανάς: «όταν κλειστήκαμε στις φυλακές ο συχωρεμένος ο Δημήτρης Πελεκάσης, ο αγιογράφος από τη Ζάκυνθο, αυθεντία στο είδος του και θαυμάσιος άνθρωπος, πάει και βρίσκει τον παιδικό του φίλο, τον Δον Φιλιππούση, εφημέριο τότε στον Άγιο Διονύσιο των καθολικών και πνευματικό του στρατηγού Τζελόζο, ανώτατου διοικητή των ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα, και τον παρακαλεί να μεσολαβήσει για την αποφυλάκιση των τεσσάρων καλλιτεχνών που είχαν συλληφθεί.».  Έτσι ο Κεφαλληνός αποφυλακίστηκε.

Θα ήταν πραγματικά πολύ χρήσιμο για τη νεώτερη γενιά να παρακολουθήσουμε τον τρόπο που οι Ζακυνθινοί εικαστικοί συνέβαλλαν στην αφύπνιση της συλλογικής μνήμης.

Η περίπτωση του Γιάννη Κεφαλληνού δεν είναι  η μοναδική.

Ας ευχηθούμε η μνημόνευσή τους στην επερχόμενη επέτειο της εθνικής μας εποποιίας, να είναι η απαρχή για αναγνώριση της συμβολής της Τέχνης σε αυτές τις πολύ ξεχωριστές στιγμές του έθνους μας.

     

Το παρόν δημοσιεύτηκε και στο πολιτιστικό ένθετο "Τέχνης  Λόγια" , Νο 7, αρ. 5069, 14-10-2015, που διανέμεται δωρεάν με την εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ"

Συνέντευξη στον Τίτο Πατρίκο

                                   ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

   1.   Πορφύρης Κονίδης - Σωκράτης Καψάσκης - Διονύσης Παπαδάτος: τρία ονόματα που σηματοδοτούν τη σχέση σας με τη Ζάκυνθο. Τι θα λέγατε για το κάθε ένα;

Απάντηση:

Για τον Πορφύρη Κονίδη θα έλεγα ότι πραγματικά έπαιξε ρόλο στη ζωή μου. Συνδεθήκαμε πάρα πολύ. Εκτίμησα την ευφυΐα, το υψηλό ήθος, μαζί με μια μεγάλη ευγένεια. Οι αναμνήσεις που έχω είναι πάντα ολοζώντανες. Ο Φυράκης, από το Πορφυράκης, όπως τον λέγαμε, είχε περάσει τρομερές δοκιμασίες. Την περίοδο της 4^ης Αυγούστου ήταν στην Ακροναυπλία.  Βασανίστηκε στη Μακρόνησο, αλλά ποτέ δεν έβγαλε καμία εμπάθεια. Ήταν ανοιχτός σε κάθε ιδέα και κάθε  φιλία, παραμένοντας πιστός στις δικές του αρχές. Από εκείνον έμαθα για πρώτη φορά για αυτό το είδος λαϊκού θεάτρου, τις ομιλίες.  Αυτός επίσης έκανε μια πολλή μεγάλη επιστημονική και ιστορική ανακάλυψη ότι ο Κάλβος ήταν καρμπονάρος, με την ευκαιρία ενός ταξιδιού του στην Ιταλία. Αυτή του η συμβολή δεν αναγνωρίζεται. Δυστυχώς έφυγε νωρίς από την καρδιά του.

Ο Σωκράτης Καψάσκης ήταν και καλός ποιητής και στον κινηματογράφο πολύ καλός και είχε επίσης πολλά ταλέντα.  Αφοσιώθηκε στη μετάφραση του Τζόις.

Παρενθετικά θα λέγαμε ότι είναι από τα θαύματα πώς σε ένα μικρό νησί βρέθηκαν τρεις μεγαλοφυείς ποιητές: Σολωμός-Κάλβος-Ούγκος Φώσκολος. Μένει  έκθαμβος κανείς. Για τον Σολωμό μάλιστα κυκλοφόρησε πέρσι ένα εξαιρετικό βιβλίο της Μαρίας Δεληβοριά, συζύγου του Άγγελου. Στην Κύπρο επίσης, ένας εξαιρετικός ποιητής και φιλόλογος, ο Λεύκιος Ζαφειρίου, με τις μελέτες του έχει συμβάλει πάρα πολύ στο έργο του Ανδρέα Κάλβου και έχει εντοπίσει και  μία  Ωδή που ελάνθανε.

            Για τον Διονύση Παπαδάτο θα έλεγα ότι είναι μια εξαιρετική περίπτωση (να μη μας ακούει). Έχει αφοσιωθεί ταυτόχρονα και στην τέχνη του και στην πολιτιστική δραστηριότητα.  Είναι η τρίτη φορά, που έχω έρθει σ’ αυτόν τον καλαίσθητο χώρο της ΚΡΥΠΤΗΣ, στον οποίο ο Διονύσης κάνει αυτή τη θαυμάσια δουλειά. Είναι μία από τις ωραίες περιπτώσεις δραστηριότητας στην περιφέρεια, δε λέω στην επαρχία γιατί η Ζάκυνθος δεν έχει σχέση με την έννοια του επαρχιωτισμού, αλλά ανήκε στην Ευρώπη εδώ και αιώνες.

            Όπως γνωρίζουμε η Ποίηση  είναι απαιτητική και απορροφητική εργασία. Οι δύο ακραίες περιπτώσεις του Κάλβου και του Σολωμού χαρακτηρίζουν τον τρόπο της ποιητικής ενασχόλησης. Για να αφοσιωθείς σ’ αυτήν  χρειάζονται δύο προϋποθέσεις που είναι αντιθετικές: ή να έχεις οικογενειακή περιουσία ή να εργάζεσαι. Δεν είναι το ένα το απόλυτο καλό ή το απόλυτο κακό. Ο Σεφέρης για παράδειγμα εργαζόταν όχι ο Σικελιανός. Ο Βρεττάκος, ο Ρίτσος εργάζονταν σε όλη τους την ζωή.

2.        Δηλώνετε ηλεκτρονικά αναλφάβητος και από την άλλη ότι έχετε μια ηδονική σχέση με το χαρτί και με την πένα. Ωστόσο η εμπειρία μου, όσες φορές σας έχω ακούσει σε παρουσιάσεις βιβλίων σας, εδώ στην ΚΡΥΠΤΗ, επιβεβαιώνει τη θέση σας ότι «η ποίηση παραμένει πάντα ποίηση, ανεξάρτητα από την τεχνική που την μεταδίδει». Έχετε διατυπώσει δε την άποψη ότι:  «Πολλές φορές κλείνουμε την ποίηση στο άσπρο χαρτί και τα μαύρα τυπογραφικά στοιχεία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την προφορικότητα της ποίησης. Χρειάζεται να διαβάζουμε ποίηση μεγαλόφωνα, να την ακούν οι άνθρωποι και να αντιδρούν. Γιατί το κριτήριο της ποίησης είναι τελικά το άκουσμά της». Πόσο πιστεύετε ότι, θα μπορούσε το «άκουσμα» της ποίησης των μεγάλων Ποιητών μας, να λειτουργήσει καταλυτικά στην καλλιέργεια της σκέψης και της εμβάθυνσης του πνεύματος και εν τέλει ποια η συμβολή της Ποίησης στην παιδευτική διαδικασία της νέας γενιάς;

Απάντηση:

Πρώτα πρώτα το ηλεκτρονικά αναλφάβητος το λέω λίγο «πλακατζίδικα». Είμαι θερμός οπαδός της τεχνικής και της νέας τεχνολογίας. Είναι ένα μεγάλο τεχνολογικό άλμα και δεν πρέπει να το υποτιμούμε, αλλά ταυτοχρόνως μπορεί να έχει κάποια αρνητικά. Η τρομερή απορρόφηση των ανθρώπων από τους υπολογιστές είναι για παράδειγμα κάτι το αρνητικό. Γιατί ενώ επικοινωνείς με χιλιάδες άλλους, δεν έχεις καμία προσωπική επαφή μαζί τους. Φοβάμαι όχι την κοινωνική, αλλά την υπαρξιακή απομόνωση, από την υπερβολική χρήση της τεχνολογίας.

Όσο για την προφορικότητα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ποίηση ξεκίνησε προφορικά, γι’ αυτό χρειάζεται να ακούγεται. Και την ωραία ποίηση πρέπει να την ξαναστοχαζόμαστε. Γι’ αυτό όλα τα σημαντικά ποιήματα μας μένουν στη μνήμη και κάθε λίγο τα αναπαράγουμε.

Από την άλλη μεριά όμως το άκουσμα της ποίησης είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο που γράφει. Διότι για να αισθανθείς ότι ένα ποίημα τελείωσε  και ότι κάθε λέξη βρήκε τη σωστή της θέση, χρειάζεται να το πεις κι εσύ φωναχτά για να το ακούσεις. Βέβαια, να προσέχεις να μη σε ακούνε άλλοι, γιατί μπορεί να νομίζουν ότι τρελάθηκες! Να κλείνεις την πόρτα σου και να το διαβάζεις για να το ακούς και έτσι βλέπεις εάν απέκτησε το ρυθμό. 

Στην ποίηση είναι θεμελιώδες -το λέω και το γράφω τον τελευταίο καιρό συνέχεια- η αναζήτηση της σωστής λέξης. Μου αρέσει πολύ να παρομοιάζω το ποίημα με τη γέφυρα. Όπως στη γέφυρα κάθε πέτρα πρέπει να μπει στη σωστή της θέση, αλλιώς η γέφυρα καταρρέει, έτσι και στο ποίημα, αν η κάθε λέξη δεν είναι στη σωστή θέση, το ποίημα καταρρέει. Τελευταία συγκινήθηκα πολύ όταν διάβασα ότι ο Φλωμπέρ είχε πει ότι, "μπορώ να περάσω και μια βδομάδα αναζητώντας τη σωστή λέξη". Γι’ αυτό και η μεγάλη δυσκολία στο γράψιμο, και της ποίησης και του πεζού, είναι η αφαίρεση, όχι η πρόσθεση. Είναι να μπορείς να αφαιρείς. Ο Ρίτσος μου έλεγε πάντα, αυτά που αφαιρείς μην τα πετάς.

Στη χώρα μας, θεωρήθηκε περιττή η απομνημόνευση των ποιημάτων που γινόταν στο σχολείο. Νομίζω ότι είναι κάτι πολύ θετικό. Στην Γαλλία το επανέφεραν. Γιατί η απομνημόνευση ωραίων ποιημάτων δημιουργεί έναν εσωτερικό θησαυρό, ο οποίος παραμένει πάντα εν ισχύι. Με όλα τα ηλεκτρονικά μέσα που διαθέτουμε γνωρίζουμε βέβαια τα πάντα, αλλά αν βρεθούμε χωρίς ρεύμα και τελειώσουν οι μπαταρίες, δεν μπορούμε να έχουμε τίποτα. Ενώ δε συμβαίνει το ίδιο με τα πράγματα που έχουμε διατηρήσει στη μνήμη μας. Με συγκλόνισε αυτό που διάβασα για το μεγάλο ρώσο ποιητή Όσιπ Μάντελσταμ, που πέθανε στα εκεί στρατόπεδα, ότι όταν τον συνέλαβαν και κατέσχεσαν όλα του τα γραφτά, η σύζυγός του, είχε αποστηθίσει όλα τα έργα του και έτσι κατόρθωσε να διασωθούν.  Ελπίζω να μη ζήσουμε τέτοιες καταστάσεις. Ας μην ξεχάσουμε επίσης πόσο επανέρχονται στις μέρες μας οι στίχοι του Καβάφη.

3.      Το 1954 υπήρξε μια εμβληματική χρονιά για σας: τότε ετοιμάστηκε η «Επιθεώρηση Τέχνης» («Ε.Τ.»), για να εκδοθεί  την Πρωτοχρονιά του ’55. Μιλήστε μας λίγο για τη σημασία αυτού του περιοδικού στην εκδοτική του οικογένεια και στο αναγνωστικό του κοινό. Θα τοποθετούσατε αυτή τη χρονιά σαν ένα terminus post ή ante quem στη ζωή σας; Ποιες χρονολογίες θα τις χαρακτηρίζατε σταθμούς στην πορεία σας;

Απάντηση:

 Ναι, αλλά όχι μόνον για την «Επιθεώρηση Τέχνης». Ήταν σταθμός για μένα γιατί τότε βγήκε και το πρώτο μου βιβλίο, ο «Χωματόδρομος», αλλά και γιατί τότε επίσης γύρισα από την εξορία. Η «Ε.Τ.» είχε τριπλό ρόλο στη ζωή μου: πρώτον γιατί επέδρασε στα πνευματικά πράγματα του τόπου, δεύτερον για τους αγώνες που δώσαμε για την πνευματική ελευθερία και τις αντιστάσεις που συναντήσαμε και τρίτον για τους ανθρώπους που γνώρισα και που συνδεθήκαμε. Όπως είπα πιο πριν ήταν ο Πορφύρης Κονίδης, αλλά ήταν και οι άλλοι, που ήταν φίλοι και από πριν, αλλά στην «Ε.Τ.», συνδεθήκαμε ακόμη περισσότερο: ο Δημήτρης Ραφτόπουλος, που πάντα είναι σε πνευματική δραστηριότητα και ακμή, ο συμμαθητής μου από το Βαρβάκειο Νίκος Σιακπκίδης, ο αρχιτέκτων, που είχε και την άδεια για την έκδοση του περιοδικού, ο ζωγράφος Γιάννης Χαΐνης, ο Κώστας Κουλουφάκος, ο Μανόλης Φουρτούνης, εν ζωή και δράση και αυτός, ο Τάσος Λειβαδίτης, που επίσης συνδέθηκα και αγάπησα πάρα πολύ. Όλοι αυτοί υπήρξαν σημαντικά κομμάτια της ζωής μου. Φίλοι στο επίπεδο της καθημερινότητας, αλλά και φίλοι στο επίπεδο της πνευματικότητας.

4.   Η Ζακυνθινή ζωγράφος Κατερίνα Χαριάτη –Σισμάνη (1911-1990), εξορίστηκε στη Χίο, το Τρίκερι και τη Μακρόνησο, την περίοδο 1948-1952. Κατά την περίοδο της εξορίας, η Κατερίνα, ανάμεσα σε άλλα, ολοκλήρωσε και 250 σχέδια, αποτυπώνοντας την ζωή των εξόριστων γυναικών, τα οποία έχουν δημοσιευτεί στο λεύκωμα «Γυναίκες από όλη την Ελλάδα». Η πρώτη μου ερώτηση αφορά στο αν συναντηθήκατε ποτέ μαζί της και η δεύτερη στο κατά πόσο αυτή η εμπειρία λειτούργησε αφυπνιστικά στην πνευματική δημιουργία των εξορίστων.

Απάντηση:

Δεν συναντηθήκαμε με τη Χαριάτη γιατί τα στρατόπεδα ήταν χωριστά των γυναικών από των αντρών. Μόνο το 1953 ενοποιήθηκε στον Άη Στράτη και έφεραν από το Τρίκερι και τις γυναίκες. Από την άποψη της ζωγραφικής, στον Άη Στράτη ήταν ένας περίφημος ζωγράφος και χαράκτης, ο Χρήστος Δαγκλής, ο Ηπειρώτης, που ήταν και τα δύο αδέρφια του εκεί  και οι αδερφές του ήταν στα γυναικεία στρατόπεδα. Όλη η οικογένεια. Ήταν της γενιάς της Βάσως Κατράκη, νεώτερος του Τάσσου. Ο Δαγκλής άφησε ένα καταπληκτικό έργο μαρτυρίας της εξορίας. Στον Αη Στράτη διαμορφώθηκε ένας νέος ζωγράφος, ο Γιώργος Φαρσακίδης, αγωνιστής της Αντίστασης από πολύ νέος, τραυματισμένος βαριά, αλλά επέζησε και μέχρι τώρα που μιλάμε είναι πάντα δημιουργικός στη ζωγραφική, αλλά και στα κείμενα που γράφει. Έχω σπίτι μου μία πολλή ωραία γκραβούρα του Άη Στράτη που είναι του Φαρσακίδη.

5.    Από την Κατερίνα Χαριάτη αφορμώμενη και από το γεγονός ότι έργα της βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Μουσείο Εξορίας, στο Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων και στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, σαν άνθρωπος των μουσείων κι εγώ, και γνωρίζοντας ότι το 2006 (12 Απριλίου) παρευρεθήκατε στα εγκαίνια του Μουσείου Πολιτικών Εξορίστων Αη Στράτη, που και ο ίδιος είχατε εξοριστεί (1952-1953), δε θα μπορούσα να μη σας ζητήσω τη γνώμη σας για τη σημασία των μουσείων και τη συμβολή τους στην προβολή της ιστορικής μνήμης.

Απάντηση:

Χαίρομαι μ’ αυτή την ερώτηση, γιατί πιστεύω ότι τα μουσεία έχουν κεφαλαιώδη σημασία για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, αλλά να μη μείνουμε μόνο σ’ αυτό. Πιστεύω ότι ο ρόλος του μουσείου είναι η δημιουργία του παρόντος του πολιτισμού. Γιατί αν ένα μουσείο μείνει μόνο στη διατήρηση της μνήμης, τότε είναι σαν αυτό που λέγαμε γελώντας «αυτός είναι για το μουσείο». Τα μουσεία ταυτοχρόνως διατηρούν τη μνήμη, αλλά ταυτοχρόνως πρέπει να είναι ανοιχτά και να είναι χώροι δημιουργίας πολιτιστικών γεγονότων σημερινών, που συνδέονται με την ιστορική μνήμη. Βεβαίως αυτό είναι πολύ δύσκολο, αλλά αξίζει κανείς να το παλεύει, όπως ο Δεληβοριάς στο Μουσείο Μπενάκη.

    6. Αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι ο ερχομός σας στη Ζάκυνθο έχει πάντα αποδέκτη το φιλόξενο χώρο της ΚΡΥΠΤΗΣ, που η εικαστική έκφραση όχι μόνο του δημιουργού της, αλλά και όσων φιλοξενεί (αξίζει να αναφέρουμε εδώ την τρέχουσα έκθεση της Ολλανδής ζωγράφου EVA CAMARA και του Γάλλου ζωγράφου FREDERIC BRECK), παίζει τον κυρίαρχο ρόλο, αλλά και η συμμετοχή σας σε συλλογικές εκδοτικές προσπάθειες με θέμα την τέχνη (1. Ποίηση - γλυπτική - πεζογραφία: Κική Δημουλά - Θόδωρος - Θανάσης Βαλτινός, εκδ. Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών [εισήγηση], 2003 και 2. Πέντε ομιλίες για τον Μανόλη Ανδρόνικο, εκδ. Εταιρεία Ελλήνων Τεχνοκριτών, 2002, Gutenberg 2003), θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τη σχέση σας με τις εικαστικές τέχνες. 

Απάντηση:

Έχω περάσει πολύ μεγάλο κομμάτι της ζωής μου στα μουσεία, κυρίως εκτός Ελλάδος. Η Ζωγραφική έχει καταλάβει μεγάλο χώρο της ζωής μου. Τα πρώτα νεανικά μου χρόνια ήταν η μουσική και μετά ήρθε ζωγραφική. Αλλά δεν αποπειράθηκα ποτέ να κάνω τον ερασιτέχνη ζωγράφο. Κανένας δεν μπορεί να είναι Ντα Βίντσι ή Μιχαήλ Άγγελος και να μπορεί να είναι ταυτοχρόνως και συγγραφέας, και ζωγράφος και ποιητής.

Η Ζωγραφική μου ανοίγει πάντα μεγάλους ορίζοντες. Την παρακολουθώ και αναφέρομαι πάντα στους ζωγράφους, όπως στο τελευταίο μου βιβλίο, αναφέρομαι στον  Βελάσκεθ, στον Γκόγια, στο Μοντιλιάνι. Αγαπώ και από τους μοντέρνους ζωγράφους τους ιμπρεσιονιστές, τους  εξπρεσιονιστές. Στους εμπρεσιονιστές ανακάλυψα, σε μια καταπληκτική έκθεση για τους ζωγράφους της Μονμάρτης, που είδα πέρυσι στη Φρανκφούρτη, ότι δε δίνουν μόνο τη χαρά της ζωής με ευφρόσυνα χρώματα που συναρπάζουν, αλλά και όλη την αθλιότητα και την καταπίεση, η οποία οδήγησε στο σφαγείο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν οι ζωγράφου που συνέλαβαν και ανέπλασαν όλες τις πτυχές της ζωής και μάλιστα αυτές τις πτυχές που οι εξουσίες θέλουν να τις κρύβουν. Στο τελευταίο βιβλίο μου αναφέρω τον Φράνσις Μπέικον, τον Λούσιαν Φρόιντ. Τελικά η καλή τέχνη είναι ανεξάρτητη από εποχές και τεχνοτροπίες γιατί αν μείνει μόνο σε μία τη φτωχαίνεις την τέχνη. Όπως και η ποίηση είναι ανεξάρτητη από τις τεχνοτροπίες και τις σχολές. Υπέροχη είναι η ποίηση με ρυθμό και ρίμα. Υπάρχουν και υπέροχα ποίημα με ελεύθερο στίχο. Να θυμόμαστε πιο συχνά κάτι που είχε πει ο περίφημος γάλλος ποιητής Λουί Αραγκόν, από τους πρωτεργάτες του σουρεαλισμού, αλλά μετά τον εγκατέλειψε. Σε μια εκδήλωση, τον ρωτάει κάποιος την εποχή που ήταν ακόμα σουρεαλιστής: «εάν υιοθετήσω τη σουρεαλιστική μέθοδο γραφής θα γράφω καλύτερα;». Και ο Αραγκόν είπε: «όποια μέθοδο και αν ακολουθήσει κανείς, άμα είναι μαλάκας θα γράφει μαλακίες». 

7.      Υπάρχουν κοινά ανάμεσα στη Γαλλία και γενικά την Ευρώπη που γνωρίσατε και αυτήν που ζούμε σήμερα, την Ευρώπη του Φαρμακονησίου, της Λαμπεντούζα και των σύγχρονων στρατοπέδων συγκέντρωσης; Πόσο αισιόδοξος είστε για την πορεία της γηραιάς ηπείρου;

Απάντηση:

Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος και φοβάμαι για το τι μπορεί να επακολουθήσει αργότερα. Εγώ δε θα ζω τότε, αλλά πολύ φοβάμαι για πολύ δυσάρεστα γεγονότα. Από κει και πέρα να μην κάνω προφητείες, γιατί όποτε έχω κάνει προβλέψεις, έχω πέσει έξω, αλλά τα πράγματα είναι πάρα πολύ δύσκολα και για τους πρόσφυγες που χάνουν τα πάντα, αλλά και για τους ανθρώπους των νησιών του Αιγαίου, που πάει να καταστραφεί η ζωή τους.

8.      Κύριε Πατρίκιε, μετά «Τον Πειρασμό της Νοσταλγίας» τι;

Απάντηση:

Εάν το ήξερα δεν  θα το ‘ λεγα, θα το κράταγα μυστικό, αλλά ακόμα δεν το ξέρω. Όλοι έχουμε την τάση να κάνουμε αυτό που είχε πει ο Όσκαρ Ουάιλντ: «Ο καλύτερος τρόπος για να απαλλαγείς από τον πειρασμό είναι να παραδοθείς σ’ αυτόν». Αλλά προτιμώ να παραδίνομαι σε άλλους πειρασμούς, όχι στα βιβλία. 

Σας ευχαριστώ που αποδεχθήκατε την πρόσκληση του "Τ.Λ." στον ελάχιστο χρόνο που μείνατε στη Ζάκυνθο.

   

 Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τέχνης Λόγια", Νο6 / 5060 / 30.9.2015, που διανέμεται με την εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ".

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΤΟΝ ΣΠΥΡΟ ΛΙΒΕΡΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΙΩΝΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ.

Συνέντευξη Διονυσίας Μούσουρα σε Κατερίνα Δεμέτη

Έργο Αναστασίας Φλεμοτόμου, Σεπτέμβρης 2015, ειδικά για την συνέντευξη στο "Τ.Λ."5.

Στο οπισθόφυλλο του τελευταίου βιβλίου της Διονυσίας Μούσουρα, του οποίου το χώρο μου είχε τιμητικά παραχωρήσει, είχα  γράψει ότι «ξεσκονίζοντας τη λήθη από τη μικρή ζωή των ανθρώπων που ζουν στην πρώτη και τη δεύτερή της πατρίδα και φέρνοντας στη μνήμη πρόσωπα, γεγονότα, και καταστάσεις, η Δ.Μ., στις ιστορίες που μας αφηγείται, ανακαλύπτει η ίδια για πρώτη φορά την πικρή αλήθεια:  ο δρόμος για την επιστροφή έχει κλείσει. Έτσι, απαλλαγμένη από τη μυθοποίηση στοιχείων, που μπορούν να δυσκολέψουν σε συναισθηματικό επίπεδο τη γραφή της, αφήνεται στη νοσταλγία της περιγραφής της «ζωής των μεταναστών», που την αφηγείται πάντα χωρίς να την ωραιοποιεί και της «άλλης ζωής», εκείνης των μακρινών συγγενών, πίσω στην πρώτη πατρίδα, και αποδέχεται την πραγματικότητα: η ονειρεμένη πατρίδα μας δεν έχει χωρικά σύνορα, η εστία μας είναι εκεί που καίει η φωτιά της καρδιάς μας».

Η έλευσή της, για τρίτη συνεχόμενη φορά τα τελευταία χρόνια στην πρώτη της πατρίδα, για λίγες μόνο μέρες, μας επιτρέπει να ισχυριστούμε ότι η φωτιά της καρδιάς της καίει ολοζώντανη στο όμορφο νησί μας, και της δίνει την έμπνευση για να συνεχίζει να γράφει εκεί στην άλλη άκρη της γης, στους Αντίποδες, στη μακρινή Μελβούρνη.

Ερωτήσεις

1^η: Αγαπητή μου Διονυσία, γνωριστήκαμε μέσα από το ηλεκτρονικό περιοδικό του π. Παν. Καποδίστρια «Στον ίσκιο του Ήσκιου» ως τακτικές συνεργάτιδές του και κατόπιν γίναμε φίλες στο κοινωνικό δίκτυο facebook και από εκεί μιλάμε σχεδόν καθημερινά τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Το facebook ήταν και η αφορμή για να μου στείλεις τα  πρώτα σου βιβλία από την Αυστραλία. Γνωρίζω ότι διατηρείς αυτού του είδους την επικοινωνία με αρκετούς φίλους από την Ελλάδα. Πόσο πιστεύεις ότι, τα «κουμπιά», που λέω κι εγώ, μπορούν να υποκαταστήσουν την ανθρώπινη επαφή; Πρέπει να  στεκόμαστε μόνο σε αυτά ή να προχωράμε γρήγορα στην διαπροσωπική γνωριμία, καθώς μόνο σε παρεξηγήσεις και παρερμηνείες  μπορούν να μας οδηγήσουν και τι θα συμβούλευες τα νέα παιδιά που παρουσιάζουν πραγματική εξάρτηση από όλα αυτά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ναι, έτσι ακριβώς έγινε η γνωριμία μας Κατερίνα μου κι έτσι ήλθαμε πιο κοντά, ανταλλάσσοντας και τα βιβλία μας! Το γεγονός ότι είσαι κόρη αγαπητών συμμαθητών και φίλων από τα παλιά, ήταν ένα ακόμα πολύ θετικό στοιχείο!

Η τεχνολογία, είναι καλή, πολύ καλή, γιατί μας δίνει απεριόριστες δυνατότητες σε πολλούς τομείς! Τα «κουμπιά», όμως όπως τα λες, δεν μπορεί και δεν πρέπει ποτέ να αντικαθιστούν την ανθρώπινη επαφή, εκεί όμως, που είναι εφικτή! Σε άτομα όπως εγώ και πολλοί άλλοι που ζούμε εκτός Ελλάδας, είναι ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας και επαφής!

Τα νέα παιδιά, να μην απορροφώνται από την τεχνολογία. Παν μέτρον άριστον!

2^η Ερώτηση: Υπάρχουν κοινά στοιχεία στη Ζάκυνθο που βλέπεις σήμερα με εκείνη της δεκαετίας του ΄50, την οποία αναγκάστηκες να αφήσεις πίσω για να ξενιτευτείς στη μακρινή Αυστραλία;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τολμώ να πω, πολλά  κοινά στοιχεία, η ομορφιά της φύσης, τα μνημεία-ορόσημα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, με τα οποία  γαλουχήθηκε η γενιά μου, η πατροπαράδοτη Ζακυνθινή φιλοξενία, η απλότητα και καλοσύνη των ανθρώπων, το γνοιάσιμο του ενός για τον άλλον!

Το μεγάλο πλεονέκτημα αλλά και προνόμιο, να μπορείς να περπατάς άνετα και χωρίς φόβο ακόμα και προχωρημένες ώρες, κάτι που είναι αδιανόητο εδώ που ζω!

Το...μη-κοινό με το τότε, ο οικοδομικός οργασμός όπου το ένα κτίριο είναι κυριολεκτικά πάνω στ' άλλο, τα πάμπολλα αυτοκίνητα, μηχανάκια κι άλλα οχήματα που καθιστούν επικίνδυνο ακόμα και το περπάτημα των πεζών, που...δεν φαίνεται να έχουν δικαιώματα!

3^η Ερώτηση: Ορισμένα από τα διηγήματά σου θυμίζουν ψυχογραφήματα. Πόσο σε βοήθησε η δουλειά σου ως ψυχιατρική διερμηνέας του Υπουργείου Υγείας της Βικτόριας στην προσέγγιση των ανθρώπινων χαρακτήρων και των ιστοριών, που παρουσιάζεις σε αυτά;

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κατερίνα μου, ομολογώ πως τα περισσότερα από τα διηγήματα μου, αναφέρονται σε υπαρκτά πρόσωπα και γεγονότα, ψυχασθενείς που για χρόνια έβλεπα και βλέπω, στη δουλειά μου.

Φυσικά, είναι έτσι δοσμένα ώστε να προστατεύεται στο έπακρο η ανωνυμία αυτών των ανθρώπων. Μολονότι, οι περισσότεροι μου το ζήτησαν οι ίδιοι να γράψω την ιστορία τους και μάλιστα επώνυμα!

Όχι μόνο αυτό, αλλά κάποια άτομα, με πλησίασαν προσφέροντας μου σεβαστά ποσά, ως ανταμοιβή, για να γράψω για τη ζωή τους.

Κάτι φυσικά που ουδέποτε δέχτηκα. 

Σε άλλα διηγήματα, όπως στο βιβλίο "Γνεφολογήματα", αντλώ θύμησες για πρόσωπα, γεγονότα κ.λπ., από τα παλιά και μερικά είναι αυτοβιογραφικά.

4^η Ερώτηση: Γνωρίζω ότι αγαπημένες σου συγγραφείς είναι δύο δικές μου λατρεμένες: η Simone de Beauvoir και η Isabel Allende. Ποια βιβλία τους ξεχωρίζεις και γιατί;

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ:  Όλα τα βιβλία της Simone de Beauvoir μου αρέσουν, τα έχω όλα μεταφρασμένα στην Αγγλική και τα έχω διαβάσει 2 και 3 φορές!

Στάθηκα και στέκομαι ιδιαίτερα όμως, στα: "Τα απομνημονεύματα μιας υπάκουης κόρης", "Το δεύτερο φύλο" και "Η ώριμη Ηλικία"! Το πρώτο, γιατί με απόλυτη ειλικρίνεια μιλάει εφ' όλης της ύλης για τα παιδικά και νεανικά της χρόνια, σκύβοντας πολύ βαθιά μέσα της, μέσα στα δικά της συναισθήματα, χωρίς να ωραιοποιεί τίποτα! Για τα άλλα δυο, το μόνο που μπορώ να πω, είναι βιβλία που κάθε γυναίκα αλλά και άνδρας επιβάλλεται να διαβάσει!

Όσο για την Isabel Allende, ισχύει το ίδιο, έχω διαβάσει ό,τι έχει γράψει κι έχει μεταφραστεί στην Αγγλική, στέκομαι, όμως, στο The Sum of our Days, όπου τόσο απλά κι ανθρώπινα μιλάει για τα χρόνια μετά το θάνατο της αγαπημένης της κόρης Paula!

5^η Ερώτηση: Δίδαξες για πολλά χρόνια ελληνικά στα απογευματινά σχολεία της ελληνικής παροικίας της Μελβούρνης και στα Σαββατιανά Πολυγλωσσικά Σχολεία του Υπουργείου Παιδείας της Αυστραλίας, μιας χώρας που η ελληνόγλωσση εκπαίδευση είναι πολύ καλά οργανωμένη, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην πολυπολιτισμική πολιτική των δεκαετιών του 1970, 1980 και εν μέρει 1990. Στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικής προώθησης των διαφορετικών από την Αγγλική γλωσσών άλλωστε, η Ελληνική καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1980 ως μια από τις οχτώ Γλώσσες Κλειδιά (Key Languages) που διδάσκονταν στο αυστραλιανό κρατικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό είχε ως συνέπεια να δημιουργηθούν σχεδόν σ’ όλες τις πολιτείες, σε δεκάδες σχολεία, ενταγμένα Τμήματα διδασκαλίας της Ελληνικής για κάθε ενδιαφερόμενο μαθητή και όχι μόνο για τους ελληνικής καταγωγής. Ποια είναι η γνώμη σου λοιπόν για την σημασία της  πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης σε έναν τόπο και μάλιστα στην Ελλάδα, που έχει τόσους μόνιμους πια κατοίκους από άλλες χώρες που ζουν και εργάζονται εδώ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πολύ φοβάμαι Κατερίνα μου, ότι η Ελλάδα έχει πολλή δουλειά να κάνει ακόμα, αν ποτέ γίνει, για να προσπαθήσει να καλύψει τις γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές ανάγκες των μονίμων πια «μεταναστών» που βρίσκονται στη Χώρα.

Για να μπορέσω να αγγίξω και μόνο τη σημασία και σπουδαιότητα  διατήρησης της μητρικής γλώσσας και του πολιτισμού ανθρώπων που για πολλούς και διαφόρους λόγους, υποχρεώθηκαν ή επέλεξαν να ζουν εκτός της πατρίδας τους, θα πρέπει να διαθέσουμε πολλές ώρες και πολύ μελάνι και χαρτί!

Γνωρίζω, ότι ο εδώ χώρος πολύ περιορισμένος, οπότε θα αρκεστώ μόνο να κάνω μια ερώτηση:

Πού και πώς θα ήταν σήμερα ο Απόδημος Ελληνισμός αλλά και η Ελλάδα, κι αριθμούμε κάμποσα εκατομμύρια, αν οι Χώρες υποδοχής, δεν μας επέτρεπαν να διατηρήσουμε και μεταλαμπαδεύσουμε στις επόμενες γενιές, τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα μας και γενικά τον πολιτισμό μας;

Μπορώ να το συνοψίσω σε λίγες λέξεις μόνο. Ένα τεράστιο, πολύτιμο κομμάτι του Ελληνισμού, θα είχε χαθεί για την Ελλάδα!

6^η Ερώτηση: Διαβάζοντας τα διηγήματα με τίτλο: «Κριτήρια τότε και τώρα» και «Προσδοκίες, τότε και τώρα», στο τελευταίο σου βιβλίο «Γνεφολογήματα», αναφέρεσαι στις ομοιότητες και τις διαφορές στο μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων ετών, λόγω της κρίσης, προς Αυστραλία. Πολύ επιγραμματικά, για τους αναγνώστες μας, τι συμβουλή θα έδινες σε έναν νέο που θα σκεφτόταν να μεταναστεύσει προς αναζήτηση καλύτερης μοίρας από την Ελλάδα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα έλεγα μόνο: Σκεφτείτε το καλά!

Σε καμιά Χώρα δεν είσαι όπως στην πατρίδα σου!

Σε καμιά χώρα δεν επιβιώνεις αν δεν δουλέψεις σκληρά κι αν δεν είσαι διατεθειμένος να συμβιβαστείς και τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, να χαμηλώσεις πολύ τον πήχυ!!!

Μπορεί να ισχυριστείτε, ότι μιλάω πλέον «εκ του ασφαλούς».

Ναι, κοντά μισό αιώνα αργότερα, έχω την πολυτέλεια να μιλάω εκ του ασφαλούς!

Αλλά πόσοι από εσάς θα αντέξετε τόσο και ιδιαίτερα με τις προσδοκίες σας που απέχουν παρασάγγες από αυτές της γενιάς μου;;;;;;;;;

7^η Ερώτηση: Τολμώ μια ερώτηση αρκετά παρακινδυνευμένη: ποια είναι η εικόνα της χώρας μας στο εξωτερικό σήμερα και πόσο οι ομογενείς μας εκεί παίρνουν θέση για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η εικόνα της χώρας μας εδώ που ζω, ίδια όπως και αλλού, πότε θετική πότε αρνητική!

Όσο για εμάς τους ομογενείς, όχι μόνο παίρνουμε θέση, αλλά έμπρακτα εκδηλώνουμε το αμέριστο ενδιαφέρον μας και τον πόνο μας για όλα αυτά που συμβαίνουν! Ενισχύουμε οικονομικά, σε προσωπικό και όχι μόνο επίπεδο, έκαστος από το μετερίζι του!

Οι περισσότεροι Ελληνικοί Οργανισμοί, οργανώνουν Ερανικές εκδηλώσεις όπου οι εισπράξεις, ρούχα κλπ, αποστέλλονται σε διάφορους φορείς, όπως, Ο Στρατός Σωτηρίας, Το Χαμόγελο του Παιδιού κ.ά.

Υποστηρίζουμε τα Ελληνικά προϊόντα, τα οποία αφθονούν στην Αυστραλία. Κάτι που πολύ φοβάμαι δεν γίνεται στην Ελλάδα!

Διοργανώνουμε διαμαρτυρίες, πορείες ώστε να ενημερώνονται ντόπιοι και ξένοι και προ παντός η Κυβέρνηση.

Κρατάμε αμείωτο το ενδιαφέρον όλων εδώ για τα τεκταινόμενα με όποιο τρόπο μπορούμε!

Και το κυριότερο, θλιβόμαστε και πονάμε αφάνταστα και αγωνιούμε για το τι μέλλει γενέσθαι!

8^η Ερώτηση: Ετοιμάζεις κάποιο καινούργιο βιβλίο και αν ναι πάνω σε τι αναφέρεται;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Προς το παρόν, προσπαθώ να «συμμαζέψω» το μυαλό μου και να συνέλθω από τον καινούριο χωρισμό...

Όπως γνωρίζεις, μόλις επέστρεψα από το λατρεμένο νησί...Μου παίρνει πολύ καιρό για να συνέλθω και να μπορέσω να συγκεντρωθώ!

Όμως, εξακολουθώ να ταλαιπωρώ την Ελληνική γλώσσα.

Τι θα βγει; Θα δείξει κάποια στιγμή!

Όπως γνωρίζεις, εργάζομαι ακόμα, οπότε ο ελεύθερος χρόνος μου πολύ περιορισμένος!

Επί πλέον, επειδή ασχολούμαι πολύ ενεργά και με τα εδώ Λογοτεχνικά/Πολιτισμικά θέματα, αυτός ο χρόνος περιορίζεται ακόμα περισσότερο!

Επί πλέον, προετοιμάζω παρουσίαση εδώ στη Μελβούρνη, του βιβλίου  «Δύο στεφάνια κι ένα Δαχτυλίδι», το άλλο με τίτλο «Γνεφολογήματα», παρουσιάστηκε το Μάρτη όπως γνωρίζεις, κι έγινε δεκτό πολύ θετικά!

Και τα δύο αυτά βιβλία, όπως θα θυμούνται πολλοί αναγνώστες σου, παρουσιάστηκαν πέρυσι τις 2 Αυγούστου στο Μπαράζ, στο Αργάσι.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τέχνης Λόγια", Νο5 / 5050 / 6.9.2015, που διανέμεται με την εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ"

Ζακυνθινοί Εικαστικοί της Πρωτοπορίας : η Στεφανία Στρούζα στη Neue Galerie, στο Innsbruck, της Αυστρίας.

Μια σεμνή παρουσία, που ανήκει στη νέα γενιά των εικαστικών μας, είναι η Στεφανία Στρούζα[1], η οποία πρόσφατα, από 11-6 έως 25-7-2015, πραγματοποίησε έκθεση στο Innsbruck, της Αυστρίας. Η Στεφανία, σπούδασε Αρχιτεκτονική στην Αθήνα. Συνέχισε αποκτώντας Master στις Καλές Τέχνες στο πεδίο της Τέχνης, του Χώρου και της Φύσης, στο Κολλέγιο Τέχνης στο Εδιμβούργο και συμπλήρωσε τις σπουδές της στη Γλυπτική, στην τάξη του Καθηγητή Heimo Zobernig, στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Βιέννη, στις αρχές του 2015.

Η αναφορά μας σε αυτήν, δεν σχετίζεται τόσο με το ότι μια Ζακυνθινοπούλα εκθέτει στο εξωτερικό, γεγονός που από μόνο του είναι σημαντικό κι αξιοπρόσεχτο. Έγκειται κυρίως στη διερεύνηση των εκφραστικών της μέσων, που κατά τη γνώμη μας υποστηρίζουν με αυθεντικότητα και ειλικρίνεια το Μεταμοντέρνο και μας γεμίζουν ελπίδα για τη συμμετοχή δικών μας εικαστικών στην πρωτοπορία της Τέχνης στη χώρα μας.

Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι θα πρέπει να εξηγήσουμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η Στεφανία «υποστηρίζει με αυθεντικότητα το Μεταμοντέρνο», παίρνοντας παράδειγμα από την τελευταία της έκθεση.

Η παγκοσμιοποίηση αναντίρρητα επιδρά και στο χώρο της σύγχρονης εικαστικής έκφρασης, καταλύοντας σύνορα χωρικά, χρονικά και εκφραστικά. Έτσι τα μεταμοντέρνα ιδιώματα είναι απαλλαγμένα από τις δύο έμμονες ιδέες της πρωτοπορίας: την αμφισβήτηση της παράδοσης και την πρωτοτυπία στα εκφραστικά μέσα.

 Όπως σημειώνει η τ. Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη –Πλάκα, στο εισαγωγικό κείμενο του καταλόγου της μεγάλης έκθεσης που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 1999 με τίτλο: «Mεταμορφώσεις του Μοντέρνου. Η ελληνική εμπειρία», «Ο Μεταμοντερνισμός, όχι μόνο επανιδρύει συνειδητά το διάλογο με την παράδοση, αλλά μεταχειρίζεται και την πρωτοπορία σαν μια από τις πολλές παραδόσεις. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ότι έχει παραιτηθεί από το αέναο κυνήγι της πρωτοτυπίας. »[2].

Αυτό το ελιξίριο του μοντερνισμού, εντοπίζουμε λοιπόν κι εμείς στο έργο της Στεφανίας, η οποία προσπαθεί να ενώσει αντικείμενα και χώρους με υπάρχουσες κοινωνικές και πολιτιστικές αφηγήσεις, εξετάζοντάς τις βήμα-βήμα, μέσα από αρχιτεκτονικές κατασκευές και δραματικά στάδια.

Στην ατομική της έκθεση στη Neue Galerie παρουσιάζει τη χωρική εγκατάσταση "Σε ένα ορισμένο βαθμό η ιερότητα βρίσκεται  στο βλέμμα του θεατή-Πράξη V. Σε ένα ορισμένο  βαθμό ….", που είναι ένα έργο εν εξελίξει, το οποίο αρθρώνεται σε έναν αριθμό από εκδοχές και δράσεις.

Η αρχική έμπνευση αυτού του πρότζεκτ ορίζεται από δύο ταξίδια: ένα καμωμένο στην Αθήνα το 1933, στο «Διεθνές Συνέδριο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής» και ένα δεύτερο καμωμένο από τη «Μήδεια» του Ευριπίδη, στο φιλμ του 1969, του Παζολίνι, με τη Μαρία Κάλλας στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Αναφορικά με το πρώτο, το πλοίο ΠΑΤΡΙΣ ΙΙ έπλευσε από τη Μασαλλία το 1933, φέρνοντας στην Αθήνα φωτισμένους οδηγούς της πρωτοπορίας, όπως ο Le Corbusie, o Laslo Moholy- Nagy, o Otto Neurath και ο Fernand Leger στην Αθήνα, για να συζητήσουν στη διάρκεια του ταξιδιού την «λειτουργική» πόλη. Αυτό το ταξίδι υπογράμμισε επίσης μια αλλαγή στην γεωγραφική εστίαση του Διεθνούς Συμβουλίου για τη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne: CIAM), και άλλαξε τα θέματα- κλειδιά, κάνοντας μια στροφή επιστροφής από το κέντρο της Ευρώπης προς τη Μεσόγειο, με τους άσπρους κύβους των ελληνικών χωριών και τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά ιδεώδη που εκφράζονται στους αρχαίους ναούς[3]. 

Το πλοίο ΠΑΤΡΙΣ ΙΙ επίσης έφερνε στο μυαλό την εικόνα μιας κιβωτού στην οποία οι ιδέες του μοντερνισμού θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τις σκληρές καταιγίδες των χρόνων του πολέμου. Το συνέδριο που τελικά πραγματοποιήθηκε άσκησε επίδραση σε όλα τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της περιόδου και συγχρόνως έθεσε ερωτήματα πάνω στο τι αποτελεί τον ελληνικό μοντερνισμό.

Τριάντα έξι χρόνια μετά, ο ιταλός σκηνοθέτης Παζολίνι οργάνωσε ένα ταξίδι σε ένα φιλμ: μια ελεύθερη ερμηνεία ενός αρχαίου ελληνικού μύθου, βασισμένου στο φιλολογικό πρότυπο του Ευριπίδη, που χρονολογείται από το 431 π.Χ. Στο φιλμ αυτό ο Παζολίνι χρησιμοποιεί μοτίβα από το μύθο της Μήδειας και από το χρυσόμαλλο δέρας (saga) των Αργοναυτών για να δείξει τη συνάντηση ανάμεσα στις δύο κουλτούρες, την ανατολική και την ευρωπαϊκή. Η ασυμβίβαστη φύση αυτών των δύο πολιτισμών αιτιολογεί τη σχέση των δύο ηγετικών χαρακτήρων – του πραγματιστικού ορθολογιστή Ιάσωνα και της αρχαϊκής ανιμιστικής άπιστης Μήδειας και τελειώνει σε μια ματωμένη τραγωδία.

Στο πρότζεκτ της, η Στεφανία, σκηνοθέτησε  αυτά τα δύο ταξίδια- το ένα ιστορικό και το άλλο κινηματογραφικό, το ένα από τη Δύση στην Ανατολή και το άλλο από την Ανατολή στη Δύση- σε μια ευρύτερη συζήτηση πάνω στον ελληνικό Μοντερνισμό. Χρησιμοποιώντας αυτήν την αφήγηση ως «κατασκευαστικό υλικό», η καλλιτέχνις δημιούργησε έναν αριθμό από γλυπτικές παραστάσεις. Τα έργα της, συνδέονται και επιτρέπουν διαφορετικές ενώσεις, μέσα από υβριδικές κατασκευές, που κυμαίνονται ανάμεσα στον φονκσιοναλισμό (λειτουργικότητα), τη διακόσμηση και την αφαίρεση. Εξετάζουν συμβολικά τη συνάντηση ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, όπου η παράδοση της ορατής γλώσσας της αρχαιότητας αντιμετωπίζει μια μοντέρνα ευρωπαϊκή κατανόηση του κόσμου[4]. Η Στεφανία χρησιμοποιεί τη συγγένεια ανάμεσα σε αρχιτεκτονική, γλυπτική και ύφασμα, ως ενός είδους σκηνικό. Στο παράθυρο ενός διαδρόμου τοποθετεί ένα γλυπτό, το οποίο μπορεί να ιδωθεί απ’ έξω ως ένα Peepshow. Στην πρώτη σκηνή της Πράξης 5 το τσιμεντένιο αντικείμενο αυτής της μικροσκοπικής σκηνής γίνεται το ίδιο μια αρχιτεκτονική φόρμα, θυμίζοντας ένα αρχιτεκτονικό μοντέλο ή ένα τμήμα ενός ελληνικού κίονα. Παρόμοια τσιμεντένια γλυπτά μπορούν να εξευρεθούν σε ποικίλες φόρμες, σε ξεχωριστούς σκηνικούς χώρους στην έκθεση. Επιδαπέδια στο χώρο ή κρεμασμένα στους τοίχους είναι αντικείμενα φτιαγμένα από ατσάλι που συνδυάζονται ή παιχνιδιάρικα χειρίζονται με διαφορετικούς τρόπους, χρησιμοποιώντας υφασμάτινα υλικά. Πειραματίζεται συχνά με ποικίλα διαφορετικά υφάσματα και χρησιμοποιεί τεχνητά χρωματισμένο με χαλκό δέρμα. Αυτό το υλικό έχει δομικές και απτικές ιδιότητες, που ομοιάζουν με το ανθρώπινο δέρμα, και από την άλλη κάνει αναφορές στο Χρυσόμαλλο Δέρας. 

Επίσης τυπώνει ένα μοτίβο που προέρχεται από τα αυθεντικά γράμματα της Μήδειας από το φιλμ του Παζολίνι χρησιμοποιώντας ακρυλικό χρώμα. Αξίζει να θυμίσουμε εδώ τη μεγάλη διάκριση της Στεφανίας για το έργο της που επιλέχθηκε να γίνει αφίσα για το Φεστιβάλ Αθηνών, το 2014, το οποίο παρουσίαζε γράμματα του αρχαϊκού ελληνικού αλφαβήτου σε ένα ζωγραφικό έργο, που θύμιζε κρυπτόλεξο ή ασιατικό παιχνίδι τάγκραμ!

          Στο "Πράξις 5", η Στεφανία προσκαλεί τους επισκέπτες σε ένα ταξίδι ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση και σε μια έρευνα διαμέσου  του μοντερνισμού και στις δύο πλευρές του εαυτού μας: εκείνου που κατοικεί στο χθες και εκείνου που αναζητά στο σήμερα νέες εκφραστικές λύσεις.

          Θα μπορέσουμε να κάνουμε τη σύνδεση;

Η Στεφανία κάνει την πρόταση.

Η Σύγχρονη Τέχνη κάνει την πρόταση.

Και ο Μοντερνισμός, που έχει γίνει πλέον ιστορία,  κάνει την πρόταση.

Και η ιστορία, όπως ξέρουμε, δεν έχει ρυτίδες. Αυτή είναι η δικαίωση και το ελιξίριό της.

      

 Τo παρόν δημοσιεύτηκε και στο πολιτιστικό ένθετο "Τέχνης Λόγια", τεύχος 4, που κυκλοφόρησε με την ημερήσια εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ" (αρ. φύλλου 5040).

---

[1] http://www.stefaniastrouza.com/

[2] Mεταμορφώσεις του Μοντέρνου. Η ελληνική εμπειρία, κατάλογος έκθεσης στην Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα 1992, Χορηγός Midland Blank 

[3] Le Corbusier, Κείμενα για την Ελλάδα. Φωτογραφίες και Σχέδια, μετάφ. Λήδα Παλλάντιου, Εισαγωγή –επιμέλεια: Γιώργος Σημαιοφορίδης,  εκδ. Άγρα 1987

[4]  Στο www.kuenstlerschaft.at το δελτίο τύπου της έκθεσης.

Συνέντευξη με τον Ιάκωβο Κονιτόπουλο

Η αγάπη του για τη μουσική του τόπου του είναι γνωστή. Η προσπάθεια να μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις του από την πολύχρονη διδακτική του πείρα, συνεχής. Η επιμονή του να σκαλίζει παλιά αρχεία στις μόνιμες επισκέψεις στο αρχείο του Μουσείου Σολωμού, στις καλοκαιρινές, χριστουγεννιάτικες και πασχαλινές διακοπές, άοκνη. Πόσο προσιτός μπορεί να είναι, ο βασικός συντελεστής, των πιο πρωτοποριακών μουσικών εκδηλώσεων του θέρους, τα τελευταία χρόνια στο νησί μας, μπορείτε να το διαπιστώσετε, διαβάζοντας τις απαντήσεις του στις ερωτήσεις μας.

        Ερωτήσεις

1.     Ιάκωβε, ποια κατά τη γνώμη σου η επίδραση του δασκάλου στην μετέπειτα πορεία ενός ανθρώπου στη ζωή του; Αναφορικά με τις δικές σου εμπειρίες θα σταθώ σε τρία ονόματα:Κώστας Σαμσαρέλος, Δημήτρης Δραγατάκης και Θόδωρος Αντωνίου. 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ο δάσκαλος είναι ο βασικός κρίκος στην εξέλιξη του ανθρώπου. Είναι το κύτταρο της μόρφωσης και καλλιέργειάς του. Ένας καλός και φωτισμένος δάσκαλος μπορεί να σου ανοίξει τους ορίζοντες, να αδράξει λεπτά έως λεπτότατα σημεία του εσώτερου είναι σου και να τα εξελίξει σε δημιουργικές εκλάμψεις, να σφραγίσει, τελικά, με την προσωπικότητά του, τη γνώση του, την ευφυΐα του, τις αναζητήσεις του νου σου.

     Τα τρία αυτά ονόματα που αναφέρεις είναι τρεις μεγαλειώδεις φάροι της ζωής μου, και εξηγώ γιατί:

     Α) ο Κώστας Σαμσαρέλος είναι ο μουσικός πατέρας μου. Σ’ αυτόν οφείλω το ότι σήμερα είμαι μουσικός. Φωτισμένος Δάσκαλος ήταν και προσπαθούσε να ξυπνήσει από τα παιδάκια  - μαθητές του, στη Φιλαρμονική του Δήμου Ζακυνθίων, τον όποιο «τρανό» καλλιτέχνη έκρυβε το καθένα, βαθιά, στα εσώψυχά του. Σου άνοιγε, όμως, τους ορίζοντες και σε άλλους τομείς. Για παράδειγμα στην Λογοτεχνία (ποίηση – πεζογραφία), στις Εικαστικές Τέχνες, στους Μεγάλους Διανοητές, στην πολιτική, στη Φιλοσοφία, στις κοινωνικές δομές κλπ. Με άλλα λόγια ήταν αυτό που λέμε, Δάσκαλος, με κεφαλαίο Δ!   

     Β) Ο Δημήτρης Δραγατάκης ήταν ένας σεμνός ιεροφάντης της μουσικής. Ευτύχησα να σπουδάσω μαζί του Ανώτερα Θεωρητικά της Μουσικής και συγκεκριμένα Αντίστιξη και Φούγκα. Μαζί του σπούδασε και ο Δημήτρης Λάγιος.

     Λέω σεμνός, διότι, παρόλο που ήταν ένας πολύ σπουδαίος πρωτοποριακός συνθέτης, με έργα του να παίζονται σε Ελλάδα και εξωτερικό, από πολύ σπουδαίες ορχήστρες και διάσημους αρχιμουσικούς και σολίστ, εντούτοις ποτέ δεν το «έπαιξε» - για να χρησιμοποιήσω μια μοντέρνα έκφραση – σπουδαίος ή διάσημος. Σου έδινε τόσο φως γαλήνης, αγάπης, σεβασμού μαζί με ήθος και συγκίνηση. Σε στήριζε να προχωρείς. Μου έλεγε: «πάντα να κοιτάς μπροστά. Το παρελθόν είναι για να σου δένει τα πόδια και να κουρεύει τις φτερούγες. Είσαι νέος! Πέτα!!!».

Για μένα ήταν το φως!

Γ) Ο διάσημος συνθέτης – μαέστρος – καθηγητής του πανεπιστημίου της Βοστώνης – Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών και Ακαδημαϊκός, Θόδωρος Αντωνίου, θεωρείται σήμερα ένας από τους μεγάλους πρωτοπόρους συνθέτες παγκοσμίου διαμετρήματος. Επειδή ζει σε δύο Ηπείρους – Ευρώπη και Αμερική – έχει τον αέρα του κοσμοπολίτη καλλιτέχνη. Είχα την τύχη να σπουδάσω μαζί του σύνθεση, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας.

Ο Αντωνίου είναι ο απόλυτος Δάσκαλος. Αν ο Σαμσαρέλος άνοιξε τους μουσικούς διαύλους της ψυχής μου, ο Δραγατάκης φώτισε αυτούς και ο Αντωνίου – κυριολεκτικά – μου άλλαξε τα φώτα! Εννοώ ότι η ώθηση ήταν τόσο δυνατή, τα μηνύματα και οι γνώσεις πλατιές και στέρεες από μια μουσική γλώσσα, που είναι και μουσική, και φιλοσοφία, και το σήμερα, και το αύριο, και το πείραμα, και πέρα από αυτό, και το απόλυτο είναι, και η πρωτοπορία, και η διαφυγή από τα στερεότυπα, και η απόλυτη έκφραση της ψυχής, η απόλυτη ελευθερία της Τέχνης. Και όλα αυτά μαζί κάνουν τον ολοκληρωμένο καλλιτέχνη.

Ο Μάνος Χατζιδάκις, όταν του γνωστοποίησα την εγγραφή μου στην τάξη σύνθεσης του Αντωνίου, μου είπε: « Ο Θόδωρος είναι η καλλιτέρα περίπτωσις σε διεθνές επίπεδο»!   

Με τον Αντωνίου συνεργάζομαι από το 1995, ως μέλος του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής, και από το 1999 ως μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Είναι ο Πρόεδρος της Ένωσης από το 1989 κι η ταπεινότητά μου Γενικός Γραμματέας της από το 2013.    

  

2.     Πόσο αισιόδοξος μπορεί να είναι κανείς για το μουσικό μέλλον του τόπου μας, αν σταθούμε στη μουσική υποκουλτούρα που μαστίζει κάθε χώρο αναψυχής και εστίασής του;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θεωρώ ότι η υποκουλτούρα υπήρχε πάντα, σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης ιστορίας. Εκεί που το ανθρώπινο πνεύμα έφτιαχνε Παρθενώνες, εκεί έκανε κι έναν Πελοποννησιακό πόλεμο ή εκεί που ο Μπετόβεν δημιουργούσε την 9^η του Συμφωνία, εκεί το γερμανικό έθνος έστησε δύο παγκοσμίους πολέμους κλπ.

Υποκουλτούρα δεν είναι μόνο η έλλειψη Τέχνης ή η μη ενασχόληση με τη λογοτεχνία ή τη φιλοσοφία, ή τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής, αλλά είναι και ο γενικός ψυχικός και πνευματικός ξεπεσμός μιας εποχής, η εξύψωση του υπερεγώ σε αντιδιαστολή του «εμείς». Γενικά είναι ο αξιακός ξεπεσμός, ο οποίος δημιουργεί τα προβλήματα – τα καρκινώματα θα έλεγα – της κάθε ιστορικής περιόδου στην ανθρώπινη πορεία της εξέλιξης. Και είναι αυτός που δημιουργεί πολέμους οπλικούς ή οικονομικούς, προβληματική διαβίωση και μύρια άλλα κακά.    

3.     Σε δύο από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις του φετινού καλοκαιριού, η μία που πραγματοποιήθηκε ήδη και η άλλη που ετοιμάζεται, είσαι  ο βασικός συντελεστής. Αναφέρομαι στην εκδήλωση, την αφιερωμένη στην πανσέληνο του Αυγούστου, που διοργανώθηκε για πρώτη φορά στον αρχαιολογικό χώρο του Κάστρου της Ζακύνθου, στις 29 Αυγούστου και στην εκδήλωση με τους «Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος», σε σκηνοθεσία του Τώνη Λυκουρέση: «Μουσικές Γέφυρες στο Χρόνο: Ζάκυνθος 15^ος – 21^ος αι.», που θα γίνει το Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2015, στην αυλή του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Καταστάρι. Πόσο σημαντική θεωρείς την επιλογή τέτοιων χώρων για την ανάδειξη και προβολή των πολιτιστικών μνημείων του τόπου μας; Πόσο συχνά πρέπει να γίνονται τέτοιες δράσεις για να ευαισθητοποιήσουν τους Ζακυνθινούς στην αποκεντρωμένη καλλιτεχνική δημιουργία;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: α) Είναι μεγάλη η χαρά και η συγκίνηση για την πραγματοποίηση αυτής της συναυλίας στο κάστρο μας την νύχτα της αυγουστιάτικης Πανσελήνου, στις 29 Αυγούστου. Ήταν ένα όνειρό μου δεκαετιών το άνοιγμα του κάστρου στην Τέχνη και τον Πολιτισμό. Μην ξεχνάμε ότι είναι το μόνο κάστρο πανελλαδικά, που είναι «κλειστό» σε τέτοια γεγονότα.

Αυτή η ιδέα αγκαλιάστηκε από τον Αντιπεριφερειάρχη κ. Λευτέρη Νιοτόπουλο, καθώς και από τη νέα διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου, κα Μερκούρη. Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του «ανοίγματος» των αρχαιολογικών μνημείων της χώρας για πολιτιστικές δράσεις, για την αυγουστιάτικη Πανσέληνο από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Ήταν ένα μουσικοποιητικό ταξίδι με τους Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος, το διάσημο βαρύτονο Διονύση Σούρμπη, τον πιανίστα και μαέστρο Στάθη Σούλη, τον ονειρικό κιθαρίστα Παναγιώτη Μάργαρη και την αισθαντική αφήγηση του διαπρεπούς φιλολόγου Γιώργου Φιορεντίνου. Όλους ευχαριστώ και για τη στήριξη και για τη φροντίδα και για το ονειρικό ταξίδι στην αυγουστιάτικη σερενάδα μας για τη Σελήνη.

          β)  Η συναυλία – μουσική παράσταση στο μοναστήρι του Προδρόμου στο Καταστάρι, οργανώνεται στο πλαίσιο επιδοτούμενου από την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, πολιτιστικού προγράμματος, με τίτλο «Μουσικές Γέφυρες στο Χρόνο: 15^ος – 21^ος αι. ζακυνθινής μουσικής, το οποίο σχεδιάσαμε οι Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος κι εγώ, και αφορά στην πορεία της μουσικής εξέλιξης στο νησί μας, μέσα σε διάστημα έξι αιώνων. Είναι φυσικά, ένα απάνθισμα αυτής.   

          Πιστεύω ότι  χώροι σαν το μοναστήρι του Προδρόμου, που εικονίζει τη χαμένη αίγλη του ζακυνθινού πολιτισμού, πρέπει να προβάλλονται και να αξιοποιούνται μέσα από δράσεις ποικίλου περιεχομένου – πολιτιστικού, κοινωνικού, εκκλησιαστικού – ώστε και να μεταλαμπαδεύουν τη λάμψη τους στις νεώτερες γενιές και να ευαισθητοποιούν στο σήμερα και το αύριο, τόσο τους Ζακυνθινούς, όσο και τους επισκέπτες του νησιού μας για τα ιερά μνημεία της πατρίδας μας και τη διάσωσή τους στο χρόνο.  

    

  

4.     Πέρσι είχες την τύχη να διευθύνεις μία ιστορική συναυλία στο Ηρώδειο. Πόσο εύκολη είναι κατά τη γνώμη σου η διεύθυνση τόσων διαφορετικών μουσικών σχημάτων; Η αρμονική σύζευξή τους πόσο ελπιδοφόρα μπορεί να είναι για το κοινό καλλιτεχνικό μέλλον των νησιών του Ιονίου;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Η αλήθεια είναι ότι δεν το είχα ξανακάνει. Όμως η πολυετής μου ενασχόληση με την οργάνωση παραγωγής των εκδηλώσεων της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, η οποία μου προσέδωσε μεγάλη εμπειρία στα οργανωτικά,  καθώς και ο τρόπος που έμαθα από τους Δασκάλους μου να διαχειρίζομαι μια εκδήλωση ή μια πρόβα με το οποιοδήποτε μουσικό σύνολο μικρό ή μεγάλο, με βοήθησαν και να οργανώσω αυτό το πολυθέαμα και να διευθύνω όλα αυτά τα διαφορετικά χορωδιακά σύνολα, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων και τους σολίστ, χορευτές, ηθοποιούς.

          Ξέρεις, Κατερίνα μου, ένα μεγάλο μου όνειρο ήταν η δημιουργία ενός πανιόνιου κοντσέρτου, μιας συναυλίας δηλαδή, που να μετέχουν μουσικά σύνολα και σολίστ από όλα τα νησιά της Επτανήσου, από την Κέρκυρα στα Κύθηρα και από τα Κύθηρα στην Κέρκυρα. Ευτυχώς με τη βοήθεια του Θεού και εξαίρετων συνεργατών, όπως η έμπειρη ματιά του σκηνοθέτη Τώνη Λυκουρέση, η ευαισθησία του χορογράφου Πέτρου Γάλλια, η στήριξη των ανθρώπων των Επτανησιακών Πολιτιστικών Σωματείων της Αθήνας, η καταπληκτική μου συνεργασία με τη Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία του Δήμου Αθηναίων, η απογειωτική συνεργασία με τους μαέστρους και τα μέλη των επτανησιακών χορωδιακών συνόλων, τους σολίστ, χορευτές, ηθοποιούς, το τεχνικό και οργανωτικό προσωπικό του Φεστιβάλ Αθηνών, μπόρεσα να υλοποιήσω αυτό το ουτοπικό εγχείρημα.

          Την εποχή που σπούδαζα θυμάμαι, ο Δάσκαλός μου Θόδωρος Αντωνίου μου έλεγε: «μη φοβάσαι να εκτίθεσαι δημοσίως. Αυτό θα σου προσδώσει πολύτιμη εμπειρία και καλλιτεχνική ωρίμανση. Να υλοποιείς την όποια ουτοπία σου. Αυτό είναι ζωή, κίνηση στο χωροχρόνο, δημιουργία!».

          Στην υλοποίηση αυτής της ουτοπίας μου είχα σα σημαία ότι το Ιόνιο, που φώτισε με τον πολιτισμό του τη νέα Ελλάδα, αν ενώνει κάπου-κάπου τις πνευματικές του δυνάμεις, μπορεί να δώσει καλλιτεχνική και πολιτισμική ώθηση στη μαστιζόμενη, σήμερα, χώρα μας.    

5.   Έχεις συνεργαστεί με διάφορα ωδεία και δήμους της χώρας, με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Καμεράτα Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, την Ορχήστρα των Χρωμάτων, το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής, την Ορχήστρα Πατρών, την Ορχήστρα Εγχόρδων του Δήμου Αθηναίων, το Σύνολο Νέας Μουσικής του Δήμου Αθηναίων, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, την Εθνική Λυρική Σκηνή, την ALEA III του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, το Ρομαντικό Κέντρο G. P. Vieusseux και το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, το Δήμο και το Πανεπιστήμιο της Παβίας και πολλά άλλα. Ποια είναι η δική σου εκτίμηση για την ενίσχυση τέτοιων σημαντικών φορέων από την επίσημη Πολιτεία και πόσο εύκολο είναι ένας δημιουργός να καταφέρει να δει το έργο του να παρουσιάζεται από αυτούς;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η επίσημη Πολιτεία έδειξε, δυστυχώς, το γκρίζο της πρόσωπο στον πολιτισμό της χώρας, όταν πραξικοπηματικά έκλεισε τη φημισμένη Ορχήστρα των Χρωμάτων του Μάνου Χατζιδάκι, όταν με δεύτερο πραξικόπημα έκλεισε την ΕΡΤ, όταν πάει να κλείσει το βασικό κύτταρο του σύγχρονου μουσικού πολιτισμού της χώρας, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όταν αφήνει σε μαρασμό το μοναδικό Λυρικό Θέατρο, την Εθνική Λυρική Σκηνή κλπ., κλπ., κλπ....

          Μελανά συμπτώματα μιας καταρρέουσας ηθικά – κοινωνικά – πολιτιστικά – οικονομικά Ευρώπης.

Ο μαρασμός των σημαντικών μουσικών κέντρων της χώρας έχει σαν αποτέλεσμα την ύφεση της μουσικής δημιουργίας, άρα και των μουσικών δημιουργών. Το Μέγαρο, η Λυρική, οι Ορχήστρες είναι το σπίτι των δημιουργών και χωρίς αυτό, τότε «άστεγοι» θα εξαφανιστούν.

    Οι σημερινές συνθήκες, όπως διαμορφώνονται από τη νεοβαρβαρική οικονομική ασφυξία, που επιβάλλουν οι φίλοι (;) και εταίροι (;) και σύμμαχοί (;) μας, δημιουργούν αδιέξοδα στους μεγάλους μουσικούς θεσμούς της χώρας, που αργά ή γρήγορα θα οδηγήσουν σε «λουκέτο»! Τελικά σε μια τόσο ζοφερή κατάσταση, πόσο εύκολη μπορεί να είναι η πρόσβαση των δημιουργών και μάλιστα των νέων σε αυτούς τους οργανισμούς; Μάλλον δύσκολη!

Στη χώρα μας, τα προ κρίσης χρόνια, γινόταν αρκετά καλή δουλειά στην κατεύθυνση της παραγωγής και προώθησης νέων μουσικών δημιουργημάτων και καλλιτεχνών, τόσο από την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, που θεσμικά έχει αναλάβει αυτό το ρόλο, όσο και από το Μέγαρο Μουσικής, την Εθνική Λυρική Σκηνή, την Ορχήστρα των Χρωμάτων, όταν καλλιτεχνικά την οδηγούσε ο Γιώργος Κουρουπός, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών κυρίως κατά την εποχή που στο τιμόνι της ήταν ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής.  

Αλλά τώρα, δύσκολα τα πράγματα πολύ...!

6.     Πόσο σημαντική θεωρείς τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στην εκμάθηση, εκτέλεση, παραγωγή και προαγωγή της μουσικής στις μέρες μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η τεχνολογική άνθηση συνάδει με την άνθηση της Τέχνης κι αυτό διότι έχει πλείστες εφαρμογές. Σήμερα ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, στην ορθή του χρήση, παρέχει γνώση πλούσια, τόσο στην εκμάθηση νέων τάσεων και προοπτικών, όσο στην παρουσίαση νέων τεχνικών στη μουσική γραφή και ερμηνεία. Μπορείς να βρεις όλα τα μουσικά είδη και να γνωρίσεις τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μουσικής των λαών, σε εξαιρετικές ερμηνείες. Γενικώς η σύγχρονη τεχνολογία βοηθά το δημιουργό στην αναζήτηση και εφαρμογή νέων εκφραστικών μέσων και τρόπων, που προσδίδουν στο σύγχρονο μουσικό έργο την αποτύπωση της εποχής μας.   

7.     Ποιος είναι ο αγαπημένος σου δημιουργός, εποχή, έργο, ερμηνευτής;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δε μπορώ να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα, ακριβώς γιατί αγαπώ πολλούς μεγάλους μουσικούς δημιουργούς και τα έργα τους. Απλά μπορώ να δώσω μια εικόνα συνθετών που μου αρέσει είτε να ακούω τα έργα τους είτε να τα διευθύνω, όπως των Μπαχ, Βιβάλντι, Χάυντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ, Μπραμς, Σούμαν, Τσαϊκόφσκι, Μάλερ, Μπάρτοκ, Στραβίνσκι, Σοστακόβιτς, Προκόφιεφ, Σνίττκε κ. ά.

Από τους  Έλληνες συνθέτες μου αρέσει η Επτανησιακή Σχολή (Μάντζαρος, Καρρέρ, Σαμάρας κ.ά.), ο Βάρβογλης και ο Πετρίδης από την Εθνική Σχολή και ο Σκαλκώτας, Ξένος, Δραγατάκης, Χρήστου, Αντωνίου, Κουρουπός κ.ά. από τη σύγχρονη μουσική παραγωγή.

Αγαπώ την 9^η Συμφωνία του Μπετόβεν, την Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Στραβίνσκι, το Κοντσέρτο για Ορχήστρα του Μπάρτοκ, το Κοντσέρτο για Πιάνο του Σνίττκε, το Μυστήριον του Γιάννη Χρήστου, το Νενικήκαμεν  του Αντωνίου, την 6^η Συμφωνία του Δραγατάκη κλπ. Είναι μακρύς ο κατάλογος.   

8.     Ιάκωβε, τι ετοιμάζεις για το χειμώνα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Περιμένω το χειμώνα!

Έχω ένα όνειρο που με τριβελίζει από καιρό. Είναι το ανέβασμα μια όπερας – αριστούργημα του 19^ου αιώνα – της επτανησιακής μουσικής σχολής, αλλά προς το παρόν δε θέλω να αναφέρω περισσότερα.

Έχω την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, που ως Γενικός Γραμματέας και υπεύθυνος του γενικού της προγραμματισμού επωμίζομαι την υλοποίηση των προγραμμάτων της, έχω την Ορχήστρα του Δημοτικού Ωδείου της Πετρούπολης, που ανέλαβα τη διεύθυνσή της τον περασμένο Μάιο, έχω το σχολείο στο οποίο διδάσκω κι από το φετινό σχολικό έτος αναλαμβάνω την υποδιεύθυνσή του, έχω την ενορχήστρωση της νέας μου όπερας, που τελείωσα στις αρχές του καλοκαιριού και είναι σε λιμπρέτο Νίκια Λούντζη, έχω την ολοκλήρωση ενός μεγάλου μουσικο-θεατρικο-οπερατικού έργου πάνω στο Σολωμό και...!

Αυτά!!!

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία!!!

Τo παρόν δημοσιεύτηκε και στο πολιτιστικό ένθετο "Τέχνης Λόγια", τεύχος 4 , που κυκλοφόρησε με την ημερήσια εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ" (αρ. φύλλου 5040).