Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2014

«Πρωτοχρονιάτικο»



"Πρωτοχρονιά 2015"

Αφιερωμένο στους μαθητές της Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Γ΄ Λυκείου (και όχι μόνο).






Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές είχε ήδη ολοκληρωθεί η τρίτη ψηφοφορία για εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και είχε αναγγελθεί η προκήρυξη των εκλογών.
Ημερομηνία: 29 Δεκέμβρη 2014 και λίγο πριν αλλάξει ο χρόνος, η ανάγκη για καταφυγή μέσα στο αρχείο του Μουσείου, έντονη.
Ο προβληματισμός οικείος: όλα όσα ζούμε είναι καινοφανή, πρωτόγνωρα, σημεία των καιρών και των πολιτικών συσχετισμών ή τα έχουμε ξαναδεί και παλαιότερα;
Η στάση μου στην προθήκη του Ιωάννη Τσακασιάνου (1853-1908)[1], στην Αίθουσα Επιφανών Ζακυνθίων του Ισογείου του Μουσείου Σολωμού, με  έκανε ακόμα μια φορά πιο σοφή και για τούτο πιο ήρεμη και αποφασισμένη.


  


Σε αυτή εκτός από το κιάλι του, το μπαστούνι του, οικογενειακές φωτογραφίες, τεύχη από το «Ζακύνθιο Ανθώνα», εκδόσεις έργων του και μια απόδειξη από το εμπορικόν του που διατηρούσε επί της «Πλατείας του Ποιητού» (σημερινή Αγίου Μάρκου), το μονόπρακτο «μελοδραμάτιον» με τίτλο «Ο Κόντε – Σπουργίτης», Ζάκυνθος 1888, και δύο εκδόσεις για τις Πρωτοχρονιές του 1894 και 1896, με τον πρωτότυπο τίτλο «ΜΠΟΜΠΑ».


Ο ανατρεπτικός τους τίτλος με τράβηξε, καθώς ήθελα να δω τι ήταν αυτό που μπορούσε να χαρακτηρίζεται «μπόμπα» 120 χρόνια πριν από το σήμερα. Το γεγονός μάλιστα ότι γνώριζα ότι το ποίημά του «Του Σπουργίτη μπόμπα πρώτη, μποναμάς του πατριώτη», του 1894, που σατίριζε το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαρίλαου Τρικούπη[2], λίγο έλειψε να του στοιχίσει τη θέση του ως δημόσιος υπάλληλος, μεγάλωσε ακόμα περισσότερο την περιέργειά μου.
Και έτσι ξεκίνησε το στροβίλισμα μέσα από τους στίχους του στη μηχανή του χρόνου.

Εδώ παραθέτω μερικούς μόνο στίχους που τους βρήκα όχι μόνο επίκαιρους, αλλά και αρκετά γειωτικούς για το προεκλογικό κλίμα που θα ζήσουμε τις επόμενες μέρες.

 



Να ζω σα ζώο ή να μη ζω; Να ζω σα λωποδύτης
Βρώμιος[3], ταρκάσης[4], άτιμος, και συ σαν τραπεζίτης;
Να ζω και συ να με τρυγάς, να ζω να μ’ ινφαμάρης[5],
Να ζω και με το αίμα μου να παίζεις, να σπασάρεις[6];
Ή δυναμίτης να γενώ, μπόμπα,Βαγιάν, μπουρλότο,
Να κάψω Αυλαίς σου και Βουλαίς κι’ αφ’ το στερνό ως τον πρώτο;
Η Ελλάδα μας, μωρές σκυλιά, φαλίδα[7] να ψοφήσει;
Έως τα προχτές, μπιρμπάντιδες[8], δε λέατε πως ΘΑ ΖΗΣΕΙ;
Φόρους ε; …φόρους! κ’ έπειτα πούντο[9] ντι φαλιμέντο!_
Είσαι ή δεν είσαι, λόρδε κρουπ, παντιέρα ντι όνι βέντο[10];
…………………………………………………………….
Ω! ας έλειωνα στα ‘ρείπια σου, νησί μου γκρεμισμένο,
να μην ιδώ το Έθνος μου φαλίδο, ντροπιασμένο!
Μαράζι τώχα να σε ιδώ από κοντά, Πατρίδα,
μα κάλλιο ας ήθε’ τσακιστώ, παρά όπως τώρα σ’ είδα!
Ο Θεός σχωρέ σε Σολωμέ’ είδες εκεί εξυπνάδα!
πονούσε, μα δεν ήθελε να ιδεί ποτέ του Ελλάδα!
«Έλα, του λέγανε, να ιδείς τους άντρας μας, τ’ αρχαία’
κ’ εκείνος έλεε: νο σινιόρ[11], θα χάσω την ιδέα!
Ακούς μυστήριο;…μάνα του την ήθελε απ’ αλάργα[12]
πρόβλεπε πως θα πουληθεί κ’ η Ελλάς του σαν την Πάργα!
Δε θα φαντάσθει όμως ποτέ, όσο και αν ήτο αλούπι[13],
πως αφ’ το γιο  θα πουληθεί του Σπύρου του Τρικούπη.
…………………………………………………………..




         
 Σήμερα η Πατρίδα για την οποία ο Εθνικός μας Ποιητής πολέμησε με την πένα του, αλλά δεν ήθελε να πατήσει το πόδι του σ’ αυτή, γιατί φοβόταν μήπως χάσει κάθε ιδέα,  περνάει τα ίδια βάσανα.
Η προτροπή μας λοιπόν να επισκεφτούν οι Ζακυνθινοί το Μουσείο για να δουν ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται, με τις ίδιες αστοχίες και τους ανθρώπινους παραλογισμούς, και απώτερο στόχο να ηρεμήσουν και να απολαύσουν οικογενειακά την Πρωτοχρονιά τους, μακριά από τις πολωτικές προεκλογικές συμπεριφορές, που θα προσπαθήσουν να μας εμπλέξουν, προβάλει επιτακτική.
Η ευχή μας όμως απευθύνεται στους μαθητές της Γ΄Λυκείου, που φέτος θα δώσουν τη μάχη για την επιτυχία στις πανελλήνιες εξετάσεις και αυτό για δύο λόγους: αυτά τα νέα παιδιά είναι το μέλλον μας, αυτά τα παιδιά μπορούν να βγάλουν την Πατρίδα μας από τα αδιέξοδα (πραγματικά και φανταστικά) που έχουμε οδηγηθεί και είναι εκείνα που μπορούν να χαράξουν μια νέα πορεία, με γνώση και αγάπη για την Πατρίδα και την πικρή Ιστορία της.

Καλή και εγνωσμένη Χρονιά σε όλους!






[1] Ιωάννης Τσακασιάνος (1853-1908): Σατιρικός ποιητής από τους πιο δημοφιλείς. Ζούσε με το επάγγελμα του κουρέα. Έγραψε ωραιότατα πατριωτικά και ερωτικά ποιήματα και εξέδωσε θαυμάσιες ποιητικές συλλογές. Έγινε γνωστός σαν «Σπουργίτης» από σειρά ποιημάτων του με αυτό τον τίτλο. Συνεργάστηκε με πολλά φιλολογικά περιοδικά της εποχής του και μελοποίησε πολλά τραγούδια και το επίγραμμα του Σολωμού στην «Καταστροφή των Ψαρών». Το 1894 διορίζεται οικονομικός υπάλληλος και πεθαίνει τελώνης στο Ναύπλιο. Ο Διονύσης Ρώμας αναφέρεται στην προσωπικότητα του Τσακασιάνου στο θεατρικό του έργο «Ζακυνθινή Σερενάτα». Στο Μουσείο Σολωμού σώζεται το πιάνο του και αρκετά έργα του.
[2] «Kατά την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Χαρίλαο Τρικούπη, το όραμα για ένα σύγχρονο κράτος, το οποίο θα ήταν οικονομικά ανεπτυγμένο και ισχυρό στη διεθνή σκηνή, δεν πραγματοποιήθηκε. Παρά τη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών, το κράτος οδηγήθηκε στην πτώχευση. Αστοί και διανοούμενοι απογοητεύονταν όλο και περισσότερο από τη γενικότερη κατάσταση και την αναποτελεσματικότητα του κράτους, το οποίο χαρακτηριζόταν από μια βραδυκίνητη γραφειοκρατία. ….Όλα αυτά οδήγησαν σε κρίση της εμπιστοσύνης προς τα κόμματα συλλήβδην. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι θεσμοί και τα κόμματα δεν ήταν ικανά να υλοποιήσουν τις επιθυμίες τους»: πό το Σχολικό Εγχειρίδιο: «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ΄ Τάξη Γενικού Λυκείου, Θεωρητικής Κατεύθυνσης, σελ. 84-85».
[3] Βρώμιος= βρωμισμένος , ακάθαρτος
[4] Ταρκάσης = ο άπορος
[5] Ινφαμάρω=ατιμάζω (ινφάμες= ο άτιμος)
[6] Σπασάρω= διασκεδάζω, πηγαίνω σε περίπατο, αστεΐζομαι
[7] Φαλίδα= χρεοκοπημένη (φαλλίρω = χρεοκοπώ)
[8] Μπιρμπάντες= φαύλος, πανούργος, αισχρός, άξιος κάτεργου
[9] Πούντο= στιγμή
[10] παντιέρα ντ’ όνι βέντο =  ο αλλοπρόσαλλος, αυτός που εύκολα μεταβάλλει τις πολιτικές πεποιθήσεις του.
[11] Σινιόρ=κύριος
[12] Αλάργα= μακριά
[13] Αλούπι= πονηρός, πανούργος όπως η αλεπού

Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2014

Μια Χριστουγεννιάτικη ερμηνεία σ’ ένα έργο που φυλάσσεται στο Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων.



 "Χριστούγεννα 2014"


Οι εφετινές γιορτινές μέρες έχουν, πιστεύω, κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δεν είχαν οι προηγούμενες. Φέρουν βαθιά χαραγμένα στο DNA τους την ανθρωπιστική, κοινωνική και αξιακή κρίση, που μνημόνια και πολιτικές αστοχίες, οδήγησαν νοικοκυραίους στα πρόθυρα της αυτοκτονίας, παιδιά να λιποθυμούν από την πείνα μέσα στις σχολικές τάξεις και ανθρώπους να σκαλίζουν στα σκουπίδια για να βρουν ένα κομμάτι ψωμί.
Και μη μου πείτε πως οι σκέψεις αυτές απορρέουν από πολιτικά προκατασκευασμένες  θεωρίες.
Λίγο τα μάτια μας ν’ ανοίξουμε, περιδιαβαίνοντας τη μικρή μας πόλη, την ώρα που τα super market και η λαϊκή αγορά κλείνουν, τότε που κάποιοι  είναι ελεύθεροι να σκαλίσουν τα σκουπίδια προς αναζήτηση του άρτου του επιούσιου και από την άλλη, να καθίσουμε να παρακολουθήσουμε τη γελοία, εξοργιστική και ανήθικη εικόνα του ελληνικού Κοινοβουλίου, θα προβληματιστούμε βαθιά, τόσο για τον χαρακτήρα που θα δώσουμε σαν άτομα στις εφετινές γιορτές, όσο και κυρίως για την επιβαλλόμενη ερμηνεία του μηνύματος των Άγιων Ημερών των Χριστουγέννων και του Δωδεκαημέρου.
Για το πρώτο δεν θα μπορούσα να σας δώσω εύκολη συνταγή. Επαφίεται στις δυνατότητες του καθενός μας, στις ευαισθησίες του, στο χαρακτήρα του, στις συνήθειές του και κατ’ επέκταση στις επιλογές του.
Για το δεύτερο όμως, για το μήνυμα των Άγιων Ημερών, έχω να σας προτείνω μια καλή ιδέα. Και αυτή δεν είναι άλλη από μια σταγόνα Ιστορίας, μια γεύση από κάποια περασμένα Χριστούγεννα, που ακόμα δονούν την ψυχή των ελάχιστων επιζώντων και για την οποία, στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες στήνονται ολόκληρες τελετές μνήμης.
Οδηγός μας γι’ αυτή την ιστορική αναδρομή με Χριστουγεννιάτικη ερμηνεία, ένα έργο που εκτίθεται στην Βιβλιοθήκη του Μουσείου Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων, στην «Αίθουσα Σταύρος Σ. Νιάρχος».

Πρόκειται για το έργο με τίτλο: «Το Πανόραμα της Μάχης του Yser»  του Alfred Bastien (Le Panorama de la Bataille de l'Yser "Par A. Bastien - Région des Dunes, Nieuport, Boucle de Tervaete, Dixmude, Ypres"), με αριθμό καταγραφής Μ.Σ. 1997.7.270 και προέρχεται από τη δωρεά της Οικογένειας Χαριάτη στο Μουσείο το 1997[1].



























Το έργο αυτό παρουσιάζει το εκτεταμένο μέτωπο της μάχης που διεξήχθη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γύρω από τον ποταμό Yser, που ξεκινά από τη γαλλική Φλάνδρα (βόρεια Γαλλία), εισέρχεται στην βελγική επαρχία της Δυτικής Φλάνδρας και εκβάλλει στη Βόρεια Θάλασσα στην πόλη του Nieuwpoort. Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Yser, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ποταμός πλημμύρισε σκόπιμα μεταξύ Nieuwpoort και Diksmuide προκειμένου να εμποδίσει την προώθηση του Γερμανικού Στρατού και να κρατήσει το δυτικό Βέλγιο ασφαλές από τη γερμανική κατοχή. 
      Η Μάχη της Yser ήταν μια μάχη που έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 1914 σε μήκος 35 χιλιομέτρων. Η πρώτη γραμμή κρατήθηκε από μια μεγάλη βελγική δύναμη που κατάφερε να σταματήσει την προέλαση των Γερμανών, αν και μόνο μετά από βαριές απώλειες. Επέτρεψε στο Βέλγιο να διατηρήσει τον έλεγχο μιας φέτας της επικράτειάς του, ενώ έκανε το βασιλιά Αλβέρτο ήρωα.
Η Μάχη αυτή ήταν μία μόνο σκηνή από το δράμα των Μεγάλων και Δυνατών που συνηθίζουν να παίζουν στην πλάτη των Μικρών και των Αδύναμων.
Και επειδή το παρόν άρθρο μπορεί (και ευχόμαστε) να πέσει και στα χέρια κάποιων μικρότερων, αξίζει μόνο και μόνο γι’ αυτούς να  θυμίσουμε ότι, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Πόλεμος, ήταν μια γενικευμένη σύγκρουση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1914 ως τις 11 Νοεμβρίου 1918. Οι Ενωμένες Δυνάμεις, καλούμενες και Δυνάμεις της Αντάντ (κυρίως οι: Μεγάλη ΒρετανίαΓαλλία, από το 1915 η Ιταλία και ως τις αρχές του 1918 η Ρωσία και, από το 1917, οι ΗΠΑ) νίκησαν τις  Κεντρικές Δυνάμεις καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία, (ΓερμανίαΑυστροουγγαρίαΟθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) και οδήγησαν αφενός στην κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και σε ριζικές αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης, από τον κατακερματισμό τους, αφετέρου στη μεγάλη Ρωσική Επανάσταση και σε τελική φάση στην δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών[2].
Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε εννιά εκατομμύρια στρατευμένους και σε άλλους τόσους αμάχους, ξεπερνώντας συνολικά τα 18,5 εκατομμύρια ψυχές.
Όπως γράφει στο σπουδαίο βιβλίο του «Στην Ευρώπη. Ταξίδια στον 20ο αιώνα», ο Ολλανδός δημοσιογράφος Χέιρτ Μακ: «Στην Ευρώπη μια ολόκληρη γενιά σημαδεύτηκε από τον πόλεμο: 13 εκατομμύρια Γερμανοί πολέμησαν: 2 εκατ. σκοτώθηκαν (το 15,4 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού), 7,8 εκατομμύρια Γάλλοι: 1,3 εκατ. σκοτώθηκαν (το 16,8 τοις εκατό), 5,7 εκατομμύρια Βρετανοί: 0,7 εκατ. σκοτώθηκαν (το 12 τοις εκατό), 0,35 εκατομμύρια Βέλγοι: 0,038 εκατ. σκοτώθηκαν (το 10,8 τοις εκατό), 15,7 εκατομμύρια Ρώσοι: 1,8 εκατ. σκοτώθηκαν (το 11,5 τοις εκατό), 9 εκατομμύρια Αυστριακοί – Ούγγροι: 1,1 εκατομ. σκοτώθηκαν  (το 12,2 τους εκατό),  0,75 εκατομμύρια  Σέρβοι: 0,28 εκατ. σκοτώθηκαν (το 37,1 τοις εκατό). Από τα τρία εκατομμύρια Τούρκων που είχαν ακολουθήσει το ταμπούρλο που τους πήγαινε στον πόλεμο, 800.000 δεν επέστρεψαν, δηλ. πάνω  από το ένα τέταρτο. Σε αμέτρητες ευρωπαϊκές οικογένειες, για δεκαετίες, δεν μπορούσε να γίνει ούτε λόγος πια για φυσιολογική οικογενειακή ζωή. Μόνο στη Γερμανία έμειναν πίσω μισό εκατομμύριο χήρες πολέμου: οι περισσότερες δεν θα ξαναπαντρεύονταν ποτέ. Στο μέσο γαλλικό χωριό ένας στους πέντε νέους άντρες είχε σκοτωθεί….[3]
Για τη δική μας χώρα τα αποτελέσματα είναι πιο γνωστά με τη Μικρασιατική Καταστροφή και όχι μόνο.
Η επέτειος της λήξης του Μεγάλου Πολέμου εορτάζεται από το 1919 στις 11 Νοεμβρίου σε πολλές χώρες (Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Καναδά, Νότια Αφρική, Μάλτα, Γαλλία κ.λπ.) και λέγεται «Μέρα της Μνήμης» (Remembrance Day). Το σύμβολο της ημέρας είναι η παπαρούνα (poppy), γιατί παπαρούνες φύτρωσαν στα πεδία της μάχης στη Φλάνδρα μετά το τέλος του 1ου Παγκόσμιου Πόλεμου. Μία εβδομάδα πριν τις 11 Νοεμβρίου, όποιος ενδιαφέρεται να συμμετέχει, μπορεί να αγοράσει με ένα συμβολικό ποσό μια χάρτινη παπαρούνα από πλανόδιους πωλητές. Την παπαρούνα τη φοράνε καρφιτσωμένη σε σακάκια, καπέλα και τσάντες. Τα χρήματα που μαζεύονται πάνε σε γέρους στρατιώτες, απόμαχους των δύο παγκοσμίων πόλεμων.


Το 11 είναι συμβολικό νούμερο, γιατί στις 11 Νοεμβρίου 1918 στις 5 το πρωί υπογράφτηκε η εκεχειρία στο Compiègne της βόρειας Γαλλίας, και έξι ώρες αργότερα, στις 11 το πρωί, σταμάτησαν οι εχθροπραξίες. Έτσι την 11η μέρα του 11ου μήνα του χρόνου, στις 11 το πρωί, τηρούν συμβολική σιγή 2 λεπτών σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία[4]. Όταν πέφτει μέσα στην εβδομάδα, η σιγή γίνεται ανήμερα, ενώ οι υπόλοιποι εορτασμοί την δεύτερη Κυριακή του μήνα.

Επειδή φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από το Μεγάλο Πόλεμο, η γιορτή πήρε ακόμα μεγαλύτερη επισημότητα με την τεράστια εγκατάσταση (installation) του καλλιτέχνη Πολ Κάμινς (Paul Cummins)[5]. Σε σχετικό μνημείο στην τάφρο του Πύργου του Λονδίνου, στήθηκαν περισσότερες από 888.246 κεραμικές παπαρούνες, μία για κάθε στρατιώτη της Βρετανίας και της Κοινοπολιτείας που έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια του πολέμου που ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα. Ο σκηνογράφος Τομ Πάιπερ (Tom Piper) βοήθησε τον Κάμινς να υλοποιήσει το όραμά του, μαζί με μία ομάδα οκτώ χιλιάδων εθελοντών που τοποθέτησαν τα κεραμικά άνθη στις θέσεις τους[6]. Ο πλήρης τίτλος της εγκατάστασης είναι: «Blood Swept Lands and Seas of Red» (αιματοβαμμένα εδάφη και άλικες θάλασσες)[7].

Μια άλλη σκηνή του δράματος που σχετίζεται με το έργο του Μουσείου, αλλά και με το θέμα του άρθρου μας είναι η Χριστουγεννιάτικη εκεχειρία που έλαβε χώρα τα Χριστούγεννα του 1914. Πάνω από ένα εκατομμύριο στρατιώτες αψήφησαν τις εντολές των ανωτέρων τους, βγήκαν από τα χαρακώματα, ευχήθηκαν ο ένας στον άλλον «Καλά Χριστούγεννα» και έπαιξαν ποδόσφαιρο στην πιο αυθόρμητη ανακωχή της παγκόσμιας Ιστορίας.
   Οι περισσότερες μπάλες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν αυτοσχέδιες, από άχυρο δεμένο με σπάγκο ή άδεια κονσερβοκούτια. Το ίδιο πρόχειρα ήταν και τα τέρματα, για τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ξύλα, χλαίνες και κράνη. Άλλα ματς διεξάγονταν με 50 παίκτες και άλλα με 10 και διαρκούσαν περίπου μία ώρα. Οι στρατηγοί και από τις δυο μεριές χαρακτήρισαν αυτή την αυθόρμητη ειρήνη ως προδοσία και όσους συμμετείχαν τους έστειλαν υπόλογους στο στρατοδικείο[8].
     Με πολύ τρυφερό τρόπο ο Γάλλος σκηνοθέτης Christian Carion στην ταινία του «Joyeux Noël» (Καλά Χριστούγεννα), του 2005, παρουσιάζει τη συγκινητική αυτή ιστορία .

      Πριν από λίγες μέρες στις 18 Δεκεμβρίου, Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες, πήραν μέρος σε αγώνα ποδοσφαίρου, αναβιώνοντας τον αγώνα που έγινε κατά την διάρκεια της εκεχειρίας, λόγω Χριστουγέννων στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο [9].  Η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία ήταν μια σύντομη, αλλά τόσο δυνατή έκρηξη αγάπης, ανθρωπιάς και ειρήνης στην καρδιά του Μεγάλου Πολέμου και το πεδίο που έλαβε χώρα μπορούμε να το θαυμάσουμε στο έργο του Alfred Bastien (1873 - 1955), που φυλάσσεται στο Μουσείο, αφού ο Βέλγος καλλιτέχνης που το φιλοτέχνησε, έζησε από κοντά, ως πολεμικός ζωγράφος και στρατιώτης τα γεγονότα. Ο Bastien παρακολούθησε την Ακαδημία Royale des Beaux-Arts στη Γάνδη, όπου σπούδασε ζωγραφική με τον Jean Delvin. Στη συνέχεια εγγράφεται στην Académie Royale des Beaux - Arts στις Βρυξέλλες, όπου σπούδασε με τον Jean - François Portaels. Κέρδισε το Βραβείο Godecharlethere, το 1897. Ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου φοίτησε στην École des Beaux - Arts. 
 Ήταν στο Παρίσι, όταν ξέσπασε ο  Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Τον Οκτώβριο του 1914, κατατάχτηκε εθελοντικά στο βελγικό στρατό. 
Μεταφέρθηκε στο «Τμήμα Artistique» στο Νιούπορτ, το οποίο παρουσιάζει στο έργο του Μουσείου Σολωμού.  
Από το 1915 και μετά, έκανε πολλά σχέδια και σκίτσα της γραμμής του πολέμου, από την πλευρά του Βελγίου στον ποταμό Yser. Το βρετανικό περιοδικό «Εικονογραφημένο Νέα του Πολέμου», μεταξύ άλλων δημοσίευαν τακτικά τη δουλειά του.
       Το 1917, μετά την προσωπική αίτηση του Λόρδου Beaverbrook, στη συλλογή του οποίου ανήκουν αρκετοί  πίνακές του, αποσπάστηκε στο καναδικό στρατό μέχρι το Σεπτέμβριο του 1918, διάστημα κατά το οποίο παρήγαγε πολλά έργα τέχνης, που σχετίζονται άμεσα με την καναδική εμπειρία του πολέμου.
       Μετά τον πόλεμο, ο Alfred Bastien ζωγράφισε ένα μεγάλο Πανόραμα της Μάχης του Yser, ένα έργο το οποίο είχε προγραμματιστεί από το 1914 και το οποίο, είχε παραγγελθεί σε αυτόν από το βασιλιά Αλβέρτο. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στο βελγικό στρατό, ο Bastien έκανε πολλά σκίτσα, σχέδια και φωτογραφίες, που αργότερα τα ενσωμάτωσε στο ίδιο το Πανόραμα.  
       Το αυθεντικό έργο «Panorama de l' Yser» έχει διαστάσεις 115 μέτρα μήκος και 14 μέτρα ύψος και αρχικά παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες. Το έργο που βρίσκεται στο Μουσείο έχει μήκος 3,5 μέτρα και ύψος 0,45[10].
       Η σπουδαιότητα του αυθεντικού φαίνεται από το γεγονός ότι  στα μέσα της δεκαετίας του 1920, κατασκευάστηκε στην Οστάνδη, στο Βέλγιο, ένα μόνιμο κτίριο για να στεγάσει το Πανόραμα. Η μετακίνηση του Πανοράματος από τις Βρυξέλλες στην Οστάνδη ήταν για να κερδίσει ένα μέρος του βρετανικού τουρισμού η πόλη, δεδομένου ότι οι περισσότεροι Βρετανοί έρχονταν για να επισκεφθούν συγγενείς τους εκεί που έπεσαν στον Πόλεμο. Το Πανόραμα άνοιξε στην Οστάνδη το 1926.
       Οικονομικά υπήρξε μεγάλη επιτυχία, τόσο για τον Bastien, ο οποίος έλαβε ένα τεράστιο ποσό για την ζωγραφική, όσο και  για την πόλη της Οστάνδης. Η αρχική επένδυση αποπληρώθηκε πολλές φορές, από τα τέλη εισόδου και από τις  καρτ-ποστάλ και τις εκτυπώσεις. Μία από αυτές είναι και αυτή που φυλάσσεται στο Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων.
       Στην έκθεση των Βρυξελλών, μέχρι το 1925, υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 800.000 άνθρωποι το επισκέφθηκαν, μεταξύ των οποίων πολλοί από τους εστεμμένους της Ευρώπης, πρόεδροι ξένων κρατών και αυτοκράτορες, όπως φαίνεται  από τις ειδήσεις των μέσων ενημέρωσης της εποχής.
       Κατά τη συμπλήρωση ενός έργου τέτοιων διαστάσεων, είναι προφανές ότι Bastien δεν μπορούσε να τα κάνει όλα μόνος του. Αρκετοί από τους συναδέλφους καλλιτέχνες από το «Τμήμα Artistique» συμμετείχαν σε αυτό το μεγάλο έργο. Η αρχική σχεδίαση με κάρβουνο πήρε περίπου μία εβδομάδα για να ολοκληρωθεί, ενώ η ζωγραφική και το βερνίκωμα πήρε ένα χρόνο. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στα εφέ φωτισμού, προκειμένου να δημιουργηθεί μια πιο πιστευτή οφθαλμαπάτη.
        Εκτός από το διάσημο «Panorama de l' Yser», ο Bastien δημιούργησε επίσης ένα μικρότερου μεγέθους «Panorama de la Bataille de la Meuse» το 1937, το οποίο παρουσιάζει σκηνές από τις μάχες στη Namur και την ακρόπολη του Dinant κατά τον Αύγουστο του 1914. Μέρος αυτής απεικόνιζε την σφαγή των Βέλγων πολιτών στο Dinant, τον Αύγουστο του 1914, γι’ αυτό και το έργο σκόπιμα καταστράφηκε από τις γερμανικές αρχές κατά τη διάρκεια της κατοχής 1940-1944 .
       Το «Panorama de l' Yser » υπέστη σοβαρές ζημιές το 1940 κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού από τα Βρετανικά αεροσκάφη. Το μουσείο ήταν κλειστό κατά τη διάρκεια του πολέμου και η ζωγραφική εκτέθηκε σε κάθε είδους δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
        Το 1951 το έργο μεταφέρθηκε στο Βασιλικό Μουσείο του Στρατού στις Βρυξέλλες, όπου ξεκίνησε μια προκαταρκτική αποκατάσταση. Στη συνέχεια εκτέθηκε στο Μουσείο Στρατού μέχρι το 1980. Τώρα παραμένει στην αποθήκη, εν αναμονή περαιτέρω αποκατάστασης και οριστικού προορισμού[11].
       Τα στοιχεία για το αυθεντικό έργο τα άντλησα από το διαδίκτυο στις ιστοσελίδες που αναφέρονται στις υποσημειώσεις του παρόντος άρθρου. Ωστόσο το δικό μας αντίγραφο μπορούμε να το θαυμάσουμε στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου Σολωμού.
     Και μέσα από τους καπνούς και τα νεκρά σώματα ενός πολέμου που αιματοκύλησε την Ευρώπη και τον πλανήτη μας 100 χρόνια πριν, ας ευχηθούμε, οι κόκκινες παπαρούνες των Φλαμανδικών πεδίων μάχης και η Χριστουγεννιάτικη εκεχειρία του 1914, να μας εμπνεύσουν για να σταθούμε στο ουσιαστικό, στο ανθρώπινο, στο πνευματικό, σ’ αυτό που όλοι καταλαβαίνουμε και χρειαζόμαστε.
    Ίσως έτσι κάνουμε κι εμείς τη δική μας εκεχειρία και σταματήσουμε να ανεχόμαστε τους Δυνατούς της Γης που μας έχουν οδηγήσει στα πιο κρύα Χριστούγεννα των τελευταίων χρόνων.

     Καλά και φωτισμένα Χριστούγεννα σε όλους!





[1] Τα έργα της Συλλογής Χαριάτη, που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, ήρθαν στους κόλπους του, σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους: το 1981, το 1991 και το 1997. Πρώτα ήρθε στο Μουσείο η έγχρωμη λιθογραφία με αριθμό καταγραφής Μ.Σ. 1981.7.214, με θέμα "Η Μάχη της Σιάτιστας, υπό τον γενναίον Α. Ρώμα", δωρεά της Οικογένειας Θεοδώρου Ε. Χαριάτη. Το έργο αυτό έχει αναρτηθεί δίπλα στην Προσωπογραφία του Αλέξανδρου Ρώμα. Κατόπιν ήρθε στη Συλλογή του Μουσείου η γκραβούρα με αριθμό καταγραφής Μ.Σ.1991.7.216 και θέμα " Ο Θάνατος του Βέλγου ανατόμου Ανδρέα Βεζάλ".  Το έργο αυτό δωρίθηκε στο Μουσείο από την Ειρήνη Πραμαντιώτη- Χαριάτη και το γιο της Άθη, στη μνήμη του συζύγου και πατέρα Θεοδώρου Ε. Χαριάτη, με τη συμπλήρωση ενός έτους από το θάνατό του.  Το 1997 τέλος, έγινε η μεγάλη δωρεά της Ειρήνης και του Άθη Χαριάτη στη μνήμη Θεοδώρου Χαριάτη, η οποία περιλαμβάνει 35 έργα: χαρακτικά, σκίτσα, τυπογραφημένα φύλλα, έγχρωμες λιθογραφίες και λιθογραφημένες αφίσες, προερχόμενα είτε από δημοπρασίες έργων τέχνης από το εξωτερικό είτε από τη Συλλογή του Δημοσθένη Κ. Πραμαντιώτη, πατέρα της Ειρήνης Θ. Χαριάτη.
[3] Χέιρτ Μακ, Στην Ευρώπη. Ταξίδια στον 20ο αιώνα, εκδ. Μεταίχμιο 2007, σελ. 124


Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2014

Στα βήματα του Θεοτοκόπουλου…


Εντυπώσεις από την επίσκεψη στην έκθεση με θέμα: «Εικαστικές αναφορές στο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο – Ελ Γκέκο. Αφιέρωμα στα 400 χρόνια από το θάνατό του»,
του Σωματείου Πτυχιούχων Ανωτάτων Σχολών Εικαστικών Τεχνών Ηπείρου.


  
                           

Μια επίσκεψη για επαγγελματικούς λόγους στα όμορφα Γιάννενα, πριν από λίγες μέρες (24 Νοέμβρη 2014), με έκανε και πάλι να βρεθώ στα βήματα του μεγάλου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
          
  Δύο μήνες περίπου μετά τη διάλεξη στο Κέντρο Λόγου Μπανάτου «Αληθώς», (Κυριακή 19 Οκτώβρη), με θέμα: «Αναφορά στον Γκρέκο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τετρακόσια χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Κρητικού Ζωψγράφου» (http://www.parathemata.com/2014/10/a.html) , η σχέση μου μαζί του συνεχίζεται φλογερή και η εντύπωση της επιρροής του έργου του σε μένα, γίνεται ψυχικά καθαρτήρια, αφού μπορώ να μοιράζομαι τη δημοκρατία της αίσθησης των ιδεών, των χρωμάτων, της τεχνικής και των συλλήψεών του με τους ανθρώπους που διοργάνωσαν μια εκπληκτική έκθεση.


            Αναφέρομαι στην έκθεση με θέμα: «Εικαστικές αναφορές στο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο – Ελ Γκέκο. Αφιέρωμα στα 400 χρόνια από το θάνατό του», του Σωματείου Πτυχιούχων Ανωτάτων Σχολών Εικαστικών Τεχνών Ηπείρου (http://goo.gl/8P14dq).


            Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε στις 5 Νοεμβρίου, και όταν την επισκέφτηκα διένυε την πρώτη της κιόλας παράταση, λειτουργεί στα ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ηπείρου (Δ. Φιλοσόφου & Γλυκήδων), μέσα στο Κάστρο των Ιωαννίνων και παρουσιάζει τα έργα 35 Ηπειρωτών Εικαστικών, που επηρεάστηκαν από τον μεγάλο Κρητικό Ζωγράφο και θέλησαν με τον προσωπικό τους τρόπο να αποδείξουν ότι ακόμα και σήμερα ο καλλιτέχνης «που δύσκολα κατατάσσεται σε σχολές, ρεύματα και κινήματα και που θεωρήθηκε προφήτης της μοντέρνας τέχνης, αφού οι ποικίλες τομές και νεωτερισμοί του προκαλούν θαυμασμό για τα αντίρροπα δεδομένα της εποχής του, όσο και για τις επαληθεύσεις τους στις μετέπειτα κατακτήσεις άλλων εποχών»[i],  συγκινεί και επηρεάζει τους καλλιτέχνες της βασανισμένης εποχής μας και ιδιαίτερα τους νέους.


Η επίσκεψή μου μάλιστα, ώρα που οι αίθουσες ήταν γεμάτες από μικρούς μαθητές, που στα πλαίσια της εκπαιδευτικής τους επίσκεψης κατέκλυζαν τους χώρους της, μου επιβεβαίωσε ότι όχι μόνο οι καλλιτέχνες, αλλά και τα παιδιά μπορούν να προβληματιστούν από την αμφίδρομη σχέση της σύγχρονης τέχνης και του τρόπου που αυτή προσεγγίζει τα διδάγματα του μεγάλου Κρητικού Ζωγράφου.


Γιατί αυτό δεν είναι άλλωστε και το νόημα της σύγχρονης τέχνης, αλλά και της Τέχνης γενικότερα; Να αγγίξει το ιερό, να το μετασχηματίσει σε σύγχρονη αλήθεια και τελικά να το ανυψώσει μέσα από τα δικά μας ευτελή υλικά σε κάτι που εκφράζει το δικό μας πνεύμα, το δικό μας τραύμα, τη δική μας πρόταση.

Ο Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού, 1580-1585
Παρίση Άννα, Χωρίς τίτλο, μικτή τεχνική, 100χ60χ10 εκ.












 

Και η συγκίνησή μου ήταν ακόμα μεγαλύτερη όταν ανάμεσα στους καλλιτέχνες εντόπισα τα ονόματα παλαιών αγαπημένων συναδέλφων και φίλων, από το Εικαστικό Εργαστήρι του Δήμου Ιωαννίνων, που συνεχίζουν άοκνα να δημιουργούν και να καταθέτουν την προσωπική τους σφραγίδα στο σύγχρονο εικαστικό πρόσωπο, αυτού του τόσο όμορφου κομματιού της πατρίδας μας, της Ηπείρου.

Μαρία Μαγδαληνή η μετανοούσα, 1580

Βέργου Ελευθερία, Μαγδαληνή η μετανοούσα, 2014, ακρυλικό, 60χ60 (λεπτομέρεια)

Έτσι ακολουθώντας τα βήματα του Γκρέκο είναι σαν να ξαναβρήκα κι εγώ ένα κομμάτι της ζωής μου αγαπημένο, που η Τέχνη το εξαγνίζει και του δίνει αποδοχή, ομορφιά, συγχώρεση και ελπίδα για ένα πιο όμορφο μέλλον.

       
            Η κυρία με την ερμίνα, 1577-1579
  Τζιντζελή Φωτεινή, Χωρίς τίτλο, μικτή τεχνική, 30χ21 εκ.

Θα ήταν παράλειψη εάν δεν συμπεριελάμβανα τα ονόματα των εικαστικών που συμμετείχαν, γι’ αυτό το κάνω παραθετικά και αλφαβητικά, χωρίς την περιττή αξιολόγηση του «μ’ αρέσει – δε μ’ αρέσει».
Ιωάννης Γκούντζος, Διαχρονικότητα, 2014, λάδι σε καμβά, 80χ100εκ.
Εδώ ο Πικάσο συνομιλεί με τον Θεοτοκόπουλο ζωγραφίζοντας τις Δεσποινίδες της Αβινιόν μπροστά από την Πέμπρτη σφραγίδα της Αποκαλύψεως.

H Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως, 1608-1614
    
Στην έκθεση λοιπόν, που λειτουργεί με ελεύθερη είσοδο για το κοινό  συμμετέχουν οι: Αναγνώστου Αλέξης, Ανδρούτσος Μιχάλης, Ασπρογενίδου Θεοδώρα, Βασιλείου Αχιλλέας, Βέργου Ελευθερία, Γκαλτέμης Χριστόδουλος, Γκούτζος Ιωάννης, Γούση Δήμητρα, Γραμματικόπουλος Δημήτρης, Δερέκα Αγγελική, Δημόπουλος Δημήτρης, Δουβανά Αναστασία (Τάτη), Ζωγάκης Γιάννης, Ζώη Καλλιόπη, Ηλίας Χρήστος, Καλογιάννη Γιάννα, Καρδάση Γεωργία, Κέλλης Αντώνης, Λισγάρας Σπύρος, Μάντζιος Νίκος, Μήτσης Γιώργος, Μήτση Ειρήνη, Μπερούκας Κώστας, Ναυρόζογλου Λένα, Νουτσοπούλου Πέννυ, Παπαγεωργίου Ευδοκία, Παπαγιάννης Θεόδωρος, Παρίση Άννα, Πλιακοπάνος Πάνος, Ράτσικας Δημήτρης, Σέλιος Οδυσσέας, Τάτση Έλσα, Τσεσμελή Αναστασία, Τσιντζέλη Φωτεινή, Τσόλη Αγγελική Χάιδω.

       

Ευδοκία Παπαγεωργίου, Μορφές - Σκεπτομορφές, 2014, ακρυλικά, 90χ60 εκ.

Ξεχωρίζω όμως κάποια έργα από τον κατάλογο της έκθεσης και τα παρουσιάζω εδώ, με το πρωτότυπο του Θεοτοκόπουλου από δίπλα για να δείξω ότι τα εικονογραφικά παράλληλα μπορούν τρυπήσουν το χρόνο και να τοξεύσουν ίσια μέσα στην καρδιά μας.








Ευχή μου να μπορούσαμε να δούμε την έκθεση αυτή και στη Ζακυνθούλα μας, που τόση μεγάλη ανάγκη φαίνεται ότι έχει από εκπαίδευση γύρω από τη σύγχρονη τέχνη, όπως απέδειξαν  οι αντιδράσεις για το μνημείο για το Βεζάλ και όσο γι’ αυτό no comment





[i] Μιχάλης Οικονομίδης, Ο Δημιουργός και το Έργο του, στον κατάλογο της έκθεσης, έκδ. Περιφέρεια Ηπείρου – Σωματείο Πτυχιούχων Ανωτάτων Σχολών Εικαστικών Τεχνών Ηπείρου, Ιωάννινα 2014, σελ. 6.