Συνέντευξη του Tώνη Λυκουρέση στην Κατερίνα Δεμέτη

Τρεις δεκαετίες σχεδόν γνωριμίας και πολυεπίπεδης συνεργασίας, καταργούν τον πληθυντικό αυτόματα: Ζάκυνθος, Μουσείο, Πλατύφορος, Εβραίοι, Σολωμός, Σκλάβοι στα δεσμά τους….Μια συνέντευξη με τον Τώνη Λυκουρέση, μόνο σουρεαλιστική θα μπορούσε να βγει, με αυτά ως δεδομένα στην προσωπική μας επαφή, αν η περιέργεια δεν λειτουργούσε ως καταλύτης: Άραγε τι να ετοιμάζει τώρα ο σκηνοθέτης της καρδιάς μου; Έτσι η συνέντευξη παίρνει το δρόμο της.  

Ερωτήσεις

1.                Ξεκινώ με μια ερώτηση που λόγω ειδικότητας με γαργαλάει πολύ. Στη μεγάλου μήκους ταινία σου «Το Αίμα των Αγαλμάτων», Κρατικό Βραβείο 1982, επεξεργάζεσαι το θέμα της κατάληψης τριών τροφίμων αναμορφωτηρίου του αρχαιολογικού μουσείου μιας επαρχιακής πόλης, λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνιά του. Σε αυτήν, οι δραπέτες απειλούν να καταστρέψουν τα αγάλματα, αν δεν γίνουν αποδεκτά τα αιτήματά τους. Μόνο η αρχαιολόγος του μουσείου συμμερίζεται την αγωνία τους και ενδιαφέρεται για τα πολιορκημένα αγάλματα που κινδυνεύουν. Οι υπόλοιποι στην πόλη αδιαφορούν παντελώς για τα τεκταινόμενα.

Πόσο προφητική θα χαρακτήριζες την ταινία σου σε σχέση με την κατάσταση που επικρατεί στα τοπικά μουσεία και σου θυμίζω: Μουσείο Ρώμα και Μουσείο Ζακύνθου, κλειστά. Μουσείο Χέλμη και Μουσείο Σολωμού με μεγάλα οικονομικά προβλήματα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τα Μουσεία, κοιτίδες του εθνικού και τοπικού Πολιτισμού, οφείλουν να  προβάλλονται και να λειτουργούν απρόσκοπτα, καθώς είναι απτά δείγματα κατάθεσης ιστορικών, πολιτιστικών και κοινωνικών τεκμηρίων.  Το να παραμένουν υποβαθμισμένα, άρα ελλιπή στον ρόλο τους, είναι ένα ακόμα τραύμα της Ελληνικής κοινωνίας. Θα πρέπει να υποστηρίζονται, σαν η πρώτη και σημαντική βιτρίνα της χώρας. Ιδιαίτερα στο νησί μας, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή των σεισμών του 53, ο επισκέπτης των ζακυνθινών Μουσείων εισπράττει τη μοναδική αύρα ενός πολιτιστικού παρελθόντος και αυτό είναι ανάγκη να το συντηρήσουμε πάση θυσία. Τόσο για τις παρούσες, όσο και για τις επερχόμενες γενεές, ο χώρος ενός Μουσείου λειτουργεί ταυτόχρονα ως πηγή γνώσεων, αλλά και ως τροφοδότης έντονων συναισθημάτων. Η όποια αδιαφορία των αρμοδίων για την απρόσκοπτη λειτουργία ενός πολιτιστικού χώρου πρέπει να βρίσκει απέναντί της τη δυναμική αντίσταση της τοπικής κοινωνίας. Αλλοίμονο, εάν θεωρούμε αλλότριες ευθύνες τις οποιεσδήποτε εκκρεμότητες του χώρου που κατοικούμε και συνδιαχειριζόμαστε. Τα αρνητικά παραδείγματα της Πλατείας Σολωμού, του Δημοτικού Θεάτρου ή του διεκδικούμενου πεζόδρομου της Αλεξάνδρου Ρώμα, υπογραμμίζουν την ανεξέλεγκτη καθυστέρηση όταν εμείς, οι κάτοικοι μιας πόλης, αδιαφορούμε και σιωπούμε περί άλλα τυρβάζοντες. Αυτό ακριβώς σχολίαζε η αφηγηματική εξέλιξη της ταινίας μου «Αίμα των Αγαλμάτων», ήδη προφητικά από το 1982.

2.                Σπούδασες οικονομικά στην ΑΣΣΟΕ (νυν Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), σκηνοθεσία Κινηματογράφου στη σχολή του Λυκούργου Σταυράκου και ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Πώς συνδύασες τις σπουδές στο χώρο των Θετικών Επιστημών με την καλλιτεχνική σου δραστηριότητα, την οποία τελικά ακολούθησες και επαγγελματικά;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Οι οικονομικές σπουδές μου, γρήγορα παραμερίστηκαν από τα καλλιτεχνικά ερεθίσματα τόσο της Ζωγραφικής, όσο και της Τέχνης του Κινηματογράφου που με κατέκτησε ολοκληρωτικά. Εξάλλου, στην κυρίαρχη μνήμη μου παρέμεναν πάντα ισχυρές οι παιδικές αναφορές μου στα εικονογραφημένα αναγνώσματα και στις «ζωντανές» εικόνες της οθόνης. Όμως, η εμπειρία της διαχείρισης των πανεπιστημιακών σπουδών και η πολύχρονη συνεργασία με τους τότε συμφοιτητές μου, συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση της επαγγελματικής μου ταυτότητας και παράλληλα στην αντίληψη ενός διαρκούς διαλόγου με τους καλλιτεχνικούς και τεχνικούς συνεργάτες μου.   

3.                Η Τέχνη αποκρυσταλλώνει τη ζωή. Και η ζωή που βιώνουμε σήμερα είναι ασφυχτική. Η εκπαιδευτική σου ιδιότητα ως Καθηγητής στη Σχολή Σταυράκου στα μαθήματα: «Αισθητικής του Κινηματογράφου» και «Τεχνική Σκηνοθεσίας», επίσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο μάθημα «Κινηματογράφος – Πράξη», καθώς επίσης και ως επιμορφωτής στο Τμήμα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, και σε διάφορα σεμινάρια ιδιωτικών και κρατικών φορέων, τι σε έχουν διδάξει για τη νέα γενιά; Είναι αρκετά ώριμη να αναζητήσει μέσα από την Τέχνη την οδό που θα βελτιώσει τις συνθήκες ζωής ολόκληρης της κοινωνίας; Έχει πρόταση; Και πόσο μπορεί να εισακουστεί από τους ιθύνοντες;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η νέα γενιά με τα ερωτήματα, τις ανησυχίες της, την ταχύρρυθμη εμπλοκή της στον απέραντο κόσμο της επιστημονικής και μη πληροφόρησης λόγω Ιντερνέτ, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς τροφοδότες της σκέψης και της ενέργειάς μου, όλο αυτό το μεγάλο διάστημα της διδακτικής μου σταδιοδρομίας, για δεκαπέντε περίπου συνεχή χρόνια. Οι νέοι άνθρωποι αν και φορτισμένοι από τις αγωνίες, τα πάθη και τις ποικίλες συγκρούσεις της γενιάς που διαδέχονται, έχουν την ικανότητα να αποστασιοποιούνται ταχύτατα και να ωριμάζουν σε δικούς τους ρυθμούς. Ψάχνουν, προτείνουν, ανανεώνουν τον κόσμο γύρω μας. Είναι ευθύνη, υποχρέωση θα ’λεγα, των ιθυνόντων και όλων μας να διατηρούμε συνεχή επικοινωνία μαζί τους και να προβάλλουμε τις έστω και ανατρεπτικές προτάσεις τους. Είναι ό,τι καλύτερο διαθέτει η χώρα. Η νέα γενιά των παιδιών μας έχει την ώριμη παρουσία που ο καθένας μας ονειρεύτηκε στη νιότη του.   

4.                Από την πολυετή εμπειρία σου, στη θέση του μέλους στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και αργότερα στη θέση του πρόεδρου αυτού, καθώς επίσης και από τη συμμετοχή σου ως μέλος στο Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, τι θα έλεγες για την χάραξη της πολιτικής της Πολιτείας για τον Κινηματογράφο; Είσαι αισιόδοξος για την πορεία του;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η Πολιτεία χάραξε κατά καιρούς δρόμους και οικονομικές διεξόδους για τον Ελληνικό Κινηματογράφο. Νομοθέτησε με προτάσεις που προήλθαν από την εμπειρία των Ελλήνων κινηματογραφιστών, καθώς και από τις αντίστοιχες ξένες νομοθεσίες. Και εδώ όμως, όπως και σε αρκετούς άλλους παραγωγικούς τομείς, οι Νόμοι δεν τηρούνται. Ατονούν, παραβλέπονται, συχνά διαστρεβλώνονται και σαν αποτέλεσμα έχουμε το τραύμα μιας πλημμελούς ενίσχυσης του Κινηματογράφου μας. Οι σκηνοθέτες, όλοι αγωνιζόμαστε με ελάχιστα μέσα και παρόλα αυτά παράγουμε σημαντικά κινηματογραφικά έργα, σε ανταγωνισμό με τις υψηλού κόστους ξένες παραγωγές. Αποτέλεσμα οι συχνότατες παρουσίες και επιβραβεύσεις των ταινιών μας σε ξένες αγορές και Φεστιβάλ. Πόσο όμως μπορεί να αντέξει ο δημιουργός σε μια ελλιπή και αποσπασματική οικονομική αρωγή; Η Τέχνη ψυχαγωγεί και θεραπεύει, «ξεπλένει τη σκόνη της καθημερινότητας από τις ζωές μας», γι’ αυτό χρειάζεται τη χορηγική στήριξη της συνεχούς παρουσίας της.

5.                Οι μεγάλες διακρίσεις της χώρας μας σε διεθνές επίπεδο στο χώρο του Κινηματογράφου, με πιο πρόσφατη την περίπτωση του «Αστακού» του Γιώργου Λάνθιμου, μαθητή και αυτού στη Σχολή Σταυράκου, τι ερμηνεία έχουν και πόσο ενθαρρυντικές είναι αυτές στην Ελλάδα της κρίσης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ήδη αναφέρθηκα στην καλλιτεχνική παρουσία του Eλληνικού Κινηματογράφου, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό στην ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο που διατρέχουμε. Οι διακρίσεις κάποιων σκηνοθετών, όπως του Γιώργου Λάνθιμου, επιβεβαιώνουν τον δυναμικό ρόλο των Ελλήνων κινηματογραφιστών. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, οι οικονομικές και κοινωνικές συγκρούσεις, γίνονται πηγή έμπνευσης και ταυτόχρονα κριτικό σχόλιο στις παθογένειες και τα αποτελέσματα της κρίσης. Η δραματουργία των περισσοτέρων σύγχρονων ελληνικών σεναρίων αναπτύσσει χαρακτήρες που επιβιώνουν ή συγκρούονται στις συνθήκες που όλοι μας βιώνουμε. Η Κινηματογραφική Τέχνη δεν μπορεί να είναι απούσα από την κοινωνική πραγματικότητα. Εμπνέεται, καταθέτει και προβληματίζει. Πέρα από τα όσα περιγράφει, μια ταινία ενεργοποιεί τις αισθήσεις και το μυαλό του θεατή σε ύστερους προβληματισμούς.

6.                Πολλές ταινίες και ντοκιμαντέρ σου, αντλούν τη θεματολογία τους από την Ιστορία της Επτανήσου. Σε ελκύει ο τόπος μόνο εικαστικά ή πιστεύεις ότι οι ιστορικές περιπέτειες αυτής της περιοχής μπορούν να λειτουργήσουν και ως παράδειγμα για την εποχή μας, που η παγκοσμιοποίηση τείνει να ισοπεδώσει κουλτούρες, αντιλήψεις, ήθη, έθιμα και παραδόσεις;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η περιοχή μας, η Επτάνησος, καλύπτει ένα τεράστιο φάσμα θεματολογίας. Ιστορία, Κοινωνία, Πολιτισμός, Ήθη και Έθιμα. Τόσο τα ήδη καταγεγραμμένα από την Επτανησιακή λογοτεχνία γεγονότα (πραγματικά ή φανταστικά), όσο και οι ποικίλες αναφορές στους πρόσφατους αιώνες ζωής των νησιών μας, είναι μοναδικά ερεθίσματα για σεναριακές αφηγήσεις όπως και για ντοκιμαντερίστικες καταγραφές. Σαν Ζακυνθινός σκηνοθέτης και εγώ ανταποδίδω, στο ελάχιστο με το κινηματογραφικό μου έργο τον Πολιτισμό που, απλόχερα, μου μεταλαμπάδευσε το νησί μου.

7.                Σε θυμάμαι να κινηματογραφείς με πάθος την επιχείρηση μεταφοράς του αγάλματος του Σολωμού, το 1991, στην Αθήνα και κατόπιν τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασής του στο εργαστήρι του Στέλιου Τριάντη και την επαναφορά του στη Ζάκυνθο και στο μουσείο. Πόσο σημαντικό ρόλο στη ζωή σου έχει παίξει ο Σολωμός και τι θα έλεγες στους νέους που διαβάζουν τη συνέντευξή σου σε σχέση με τη διαπίστωση του Ελύτη στο «Άξιον Εστί»: «Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί όπου και να θολώνει ο νους σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη»;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σε ποικίλα ντοκιμαντέρ μου, σε σενάρια μυθοπλασίας, αλλά και σε θεατρικές παραστάσεις μου, ο Διονύσιος Σολωμός προβάλλει σαν έμπνευση απροσμέτρητη. Φωτεινός και σκοτεινός μαζί, απόλυτα Ρομαντικός της γλώσσας και της σκέψης, είναι ο ιδανικός ήρωας για κάθε κινηματογραφικό σχεδίασμα. Πέρα από τον Ελύτη που προτείνει την σταθερή μνημόνευσή του, δηλώνω και εγώ ταπεινά την απωθημένη μου εκκρεμότητα μιας πυκνής κινηματογραφικής βιογραφίας για τον Εθνικό Ποιητή μας. Το Σολωμικό έργο, ποιητικό και πεζό, είναι πηγή δημιουργικής αγωνίας γι’ αυτό ο κάθε δημιουργός οφείλει να επιστρέφει διαρκώς στη δύναμη της σύνθεσης και της γραφής του.

8.                Tώνη, τι  ετοιμάζεις τώρα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Μια σύγχρονη ταινία, ένα ανθρωποκεντρικό θρίλερ πάνω και πέρα από την τρέχουσα κρίση. Μια έκτακτη συνεύρεση καθημερινών ανθρώπων που σταδιακά και ανεξέλεγκτα οδηγούνται σε ακραίες συμπεριφορές. Η ταινία θα αναδείξει τους εσωτερικούς φόβους και τα καταπιεσμένα συναισθήματα όλων μας, που κάποια στιγμή αναδύονται βίαια στην επιφάνεια.

Και όταν όλα με το καλό τελειώσουν με την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης παραγωγής, θέλω να κλείσω τον κύκλο που άνοιξα, πριν χρόνια, με την «Χρυσομαλλούσα». Να επιστρέψω με τον κινηματογραφικό μου φακό στην γενέθλια γη της Ζακύνθου, σε ένα ταξίδι νοσταλγίας και  αυτογνωσίας των ηρώων μου. Μακάρι όλα να πάνε καλά έως τότε!

Σε ευχαριστώ!!!!

To παρόν δημοσιεύτηκε και στο πολιτιστικό ένθετο "Τέχνης Λόγια", τεύχος 3 , που κυκλοφόρησε 
με την ημερήσια εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ" (αρ. φύλλου 5031).