Συνέντευξη σε Διονύση Ν. Μουσμούτη

Άνθρωπος συγγραφικά πολυπράγμων, bon viveur, κοσμοπολίτης, ο Πρόεδρος του PEN Ελλάδος Διονύσης Ν. Μουσμούτης, που ζει και εργάζεται στην Αθήνα, αποτελεί ένα από τα λαμπρά τέκνα της Ζακύνθου, που με την πένα τους τιμούν την πνευματική της παράδοση και χαράζουν τη δική τους φωτεινή διαδρομή στον πολιτιστικό Παρνασσό της χώρας μας. Έτσι, κάθε συζήτηση μαζί του, μόνο πράγματα ενδιαφέροντα μπορεί να μας δώσει. Ας τον ακούσουμε λοιπόν, αφού πρώτα τον ευχαριστήσουμε για την αποδοχή της πρόσκλησής μας.

Ερωτήσεις :

1. Διονύση μου, έχεις ασχοληθεί με τον Φώσκολο, τον Ξενόπουλο, το Ρώμα και με άλλες μορφές των επτανησιακών γραμμάτων. Ποια είναι εκείνη που σε γοητεύει περισσότερο;

Aπάντηση: Δεν μπορώ να μιλήσω για γοητεία, αλλά για ενδιαφέρον, και θα έλεγα ο Ξενόπουλος, εφόσον έχω ερευνητικές-συγγραφικές οφειλές μαζί του.  Με τον Ρώμα –χωρίς να τον προσπερνώ ερευνητικά– σε γενικές γραμμές, ό,τι ήταν να πω, το έχω πει… Από εκεί και πέρα ας ασχοληθούν και νεώτεροι, με πτυχές όμως του βίου του που δεν είναι ευρύτερα γνωστές, όπως για παράδειγμα η πολιτική του δραστηριότητα. Όσον αφορά τον Φώσκολο, ασχολήθηκα “ευκαιριακά”, αποκλειστικά για ένα βιβλίο. Δεν είναι στα ζητούμενά μου και δεν είναι στο πεδίο των γνώσεών μου.

2. Στο ανέκδοτο συγγραφικό κύκνειο άσμα του αείμνηστου πατέρα σου, νομικο-οικονομικού επιστήμονα και συγγραφέα Νικολάου Δ. Μουσμούτη, «Ιστορία της Ελληνικής Οικονομίας του 20^ου αιώνα», το χειρόγραφο του οποίου δώρισες στο Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων το 2005,  περιγράφοντας τους σταθμούς που πέρασε η οικονομική ζωή της χώρας μας από το 1900 και για διάστημα 80 χρόνων αναφέρεται ότι «....Υπερήφανοι για την καταγωγή μας όσο δεν είναι κανένας άλλος λαός, παρά την αχαριστία κι αγνωμοσύνη πολλών από τους λεγόμενους προστάτες και συμμάχους, μικρή στην έκταση και φτωχή σε πόρους, κατόρθωσε (η χώρα μας) και πέτυχε ανοδική οικονομική πορεία. Οι θυσίες και τα ολοκαυτώματα του λαού μας δεν πήγαν χαμένα, σφυρηλάτησαν την Ελληνική ψυχή. Έτσι σιγά σιγά, αλλά σταθερά η Ελλάδα, ανόρθωσε την οικονομία της, χωρίς να λείψουν οι εσωτερικές αναταραχές από κινήματα και από πολιτικές αντιπάθειες…». Πόσο πιστεύεις ότι είναι εφικτό σήμερα να ανορθωθεί η οικονομία μας εάν στηριχτούμε στην Ελληνική Ψυχή, που και πάλι σφυρηλατείται μέσα από αιματηρές θυσίες;

Aπάντηση: Πιστεύω πως ναι. Αλλά πριν από όλα θα ήθελα να πω ότι με συγκινεί η αναφορά στον πατέρα μου. Είχα ξεχάσει εντελώς αυτά που λέγονται εδώ, αλλά ξαναβλέποντάς τα, θυμάμαι πόσο μπροστά ήταν στην ανάλυση των πραγμάτων. Θεωρείτο από τους πρωτοπόρους οικονομολόγους της εποχής του, με πολύ προχωρημένη σκέψη και ανοιχτό μυαλό… Ας μην ξεχνάμε πως στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μαζί με τον Ζολώτα και τον Αγγελόπουλο είχε συνεργαστεί στην έκδοση του πρωτοπόρου για την Ελλάδα οικονομολογικού περιοδικού Επιθεώρηση Κοινωνικής και Δημοσίας Οικονομικής, ή τη συμμετοχή του στις επιτροπές εφαρμογής του Σχεδίου Μάρσαλ.

Η δοκιμασία που ζούμε συνδέεται περισσότερο με το μέλλον του Ευρώ και της Ευρώπης γενικότερα με την παγκόσμια οικονομία. Συνεπώς το θέμα είναι “γενικότερο”. Τώρα όσον αφορά “ειδικότερα” αυτό που με ρωτάς, τι να πω… Πιστεύω ότι είναι αρκετά δύσκολο να ανορθωθεί η οικονομία μας στηριζόμενοι μόνο στην “Ελληνική ψυχή”. Ο λαός είναι κουρασμένος, και η “Eλληνική ψυχή” τον τελευταίο καιρό είναι αλλοιωμένη από άλλα ζητούμενα. Αιματηρές θυσίες γίνονται, αλλά και που γίνονται αποτέλεσμα δεν βλέπουμε.

3. Αγαπητέ μου, Διονύση, ο φίλτατός μας Διονύσης Σέρρας, σε δημοσίευμά του στα Επτανησιακά Φύλλα το 1999 σε χαρακτηρίζει: «αληθινό Ζακυνθινό (κι όχι απλά ζακυνθινής καταγωγής ή Ζακυνθινόφιλο), που με  τα δικά σου πνευματικά ενδιαφέροντα τιμάς και τη μνήμη του πατέρα σου και την ιδιαίτερη πατρίδα μας και το (όποιο) πολιτισμικό «πρόσωπο» των ημερών μας».  Χωρίς να θέλω  να υψώσω τείχη ή διαχωριστικές γραμμές, θα ήθελα να μου πεις ποια πιστεύεις ότι είναι τα χαρακτηριστικά ενός βέρου Ζακυνθινού, που είτε ζει στο νησί είτε ζει μακριά του και τον κάνουν να ξεχωρίζει από τους Ελλαδίτες και τους υπόλοιπους Επτανήσιους;

Aπάντηση: Να ‘ναι καλά ο καλός μου Διονύσης Σέρρας, αλλά νομίζω πως λίγο υπερέβαλλε με την αναφορά του αυτήν. Αλλά πριν σου απαντήσω, μιας και τα ανέφερες θα επισημάνω για άλλη μια φορά τη σημαντικότητα και την μεγάλη προσφορά των Επτανησιακών Φύλλων, όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο, αλλά σε γενικότερο. Η έκδοσή τους θα τιμά την πατρίδα μας στο διηνεκές.

Ως προς την ερώτηση σου και ας μου επιτρέψεις να χαμογελάσω, εφόσον μου έρχεται κατά νου η λέξη “ζακυνθινoαθηναίος”, πιστεύω ότι δεν υπάρχουν διαφορές τεράστιες μεταξύ ενός Ζακυνθινού που μένει στο νησί και ενός άλλου που μένει εκτός Ζακύνθου. Μάλλον κάποιοι επιδιώκουν να τις δημιουργούν…

Και εδώ θα θυμηθώ τον Ξενόπουλο που αρκετές φορές είχε μιλήσει για το θέμα. Ας μην ξεχνάμε πως όταν έφυγε από τη Ζάκυνθο για να μείνει στην Αθήνα, είχε άλλη αντιμετώπιση από τους συμπατριώτες μας, τελείως διαφορετική, και η υποδοχή που επιφύλασσε η Ζάκυνθος τόσο στο πνευματικό του έργο, ακόμα και στις παραστάσεις περιοδευόντων θιάσων που έπαιζαν έργα του, ήταν αρκετά έως πολύ συγκρατημένη.  Αλλά ας το αφήσουμε αυτό και ας δούμε τι γίνεται με τους Ζακυνθινούς που ζουν εκτός Ζακύνθου. Έχω την εντύπωση ότι αγαπάνε τη Ζάκυνθο περισσότερο από τους ντόπιους, την αντιμετωπίζουν με εντελώς διαφορετική οπτική, με περισσότερη αγάπη…  Τι να πω… Ίσως να είναι περισσότερο ρομαντικοί από τους κατοίκους και να αντιμετωπίζουν τα πράγματα με τελείως διαφορετική οπτική γωνία.

Έργο Διονύση Κωσταντόπουλου

4. Ως Διευθυντής του μακροβιότερου μηνιαίου περιοδικού ιστορικής ύλης για την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία, της Εικονογραφημένης Ιστορίας, το οποίο εκδίδεται από τον Ιούλιο του 1968 χωρίς διακοπή, ποια είναι η γνώμη σου για την αξία των περιοδικών ειδικού ενδιαφέροντος στην εκλαΐκευση των επιστημών και πόσο σημαντική πιστεύεις ότι είναι η συμβολή τους στην εκπαίδευση του αναγνωστικού κοινού; Ειδικότερα η επιστήμη της Ιστορίας, πόσο μπορεί να γίνει προσπελάσιμη , μέσα από τέτοιες εκδόσεις, και κατά συνέπεια "διδακτική", μέσα από τη διαλεκτική της προσέγγιση;

Aπάντηση: Η Ιστορία είναι το παλαιότερο περιοδικό που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή σε μηνιαία βάση από το 1968, κάθε μήνα ανελλιπώς. Το άλλο περιοδικό που έχει ανάλογη και βέβαια μεγαλύτερη παλαιότητα εφόσον εκδίδεται από το 1927 είναι η Νέα Εστία, αλλά τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί σποραδικά, δυο-τρεις φορές τον χρόνο

 Όσον αφορά στην εκπαίδευση του αναγνωστικού κοινού, αυτό είναι δεδομένο, εφόσον πρόκειται για εκλαϊκευμένο έντυπο και παρά την άνθιση του διαδικτύου όπου κανείς μπορεί να βρει πλήθος πληροφοριών και πηγών, το περιοδικό, τα έντυπα γενικότερα, έχουν μια ξεχωριστή δυναμική… Η Ιστορία συγκεκριμένα, απευθύνεται σε ένα αναγνωστικό κοινό. Οι αναγνώστες του είναι από  μέτριας μόρφωσης, μέχρι ακαδημαϊκοί. Θα θυμηθώ τον αείμνηστο ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο που με έπαιρνε τακτικά τηλέφωνο για να σχολιάσει διάφορα άρθρα. Συνεργάζονται σε κάθε θέμα ειδικοί επιστήμονες, πανεπιστημιακοί κυρίως και έγκυροι δημοσιογράφοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Με τα θεματικά αφιερώματα που κάνει, ειδικότερα σε γεγονότα και πρόσωπα της νεότερης ιστορίας μας, που έως πρότινος ήταν ταμπού συμβάλλει στην γενικότερη παιδεία και στην ανανέωση αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Τούτο ανταποκρίνεται και στην ανανέωση του εμπορικού ενδιαφέροντος εφόσον στην περίοδο της κρίσης όχι μόνο δεν έχουμε πτώση αλλά αυξήσαμε και το τιράζ. 

5. Ένα μεγάλο μέρος της συγγραφικής σου δραστηριότητας είναι αφιερωμένο στον Γρηγόριο Ξενόπουλο. Στο ομώνυμο μουσείο του Δήμου Ζακύνθου έχεις μάλιστα δωρίσει σημαντικό αρχειακό υλικό από το προσωπικό σου αρχείο, ενώ το 2001 εξέδωσες με τις εκδόσεις «Περίπλους», το Χρονολόγιο & το Λεύκωμά του, το οποίο έγινε best seller. Φέτος συμπληρώνονται 65 χρόνια από το θάνατό του. Τι θα πρότεινες για να τιμηθεί με τον πιο ταιριαστό τρόπο στη γενέτειρά του;

Aπάντηση: Θα ήθελα να σου θυμίσω, ότι εκτός από το Χρονολόγιο και Λεύκωμα που έβγαλα το 2001, με αφορμή τα 50 χρόνια από το θάνατό του, και άλλα δύο βιβλία μου για τον Ξενόπουλο: Ο Ξενόπουλος, το Αριστείο, η Απεργία και οι Φοιτηταί, που βγήκε από τις εκδόσεις Τρίμορφο, το 2006 και  Ο Ξενόπουλος, ο Μαλάνος και η θεατρική Αλεξάνδρεια, που βγήκε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη το 2007. Αναφέρομαι σε αυτά επειδή τα θεωρώ σημαντικότερα από το εμπορικό Χρονολόγιο και Λεύκωμα, το οποίο σκέφτομαι να ξαναδώ, μάλλον το ξαναβλέπω και κάποια στιγμή να το βγάλω αρκετά έως πολύ αναθεωρημένο.

Βλέπω ως ανούσιο να τιμηθούν φέτος τα 65 χρόνια από τον θάνατό του εφόσον το 2017 συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του, κάτι το επετειακά σημαντικότερο.

 Ασχέτως αυτού θα πρότεινα να γίνει κάποιο συνέδριο για τον Ξενόπουλο, αλλά σε αυτούς τους καιρούς τους δύσκολους, ποιος μπορεί να αναλάβει την οργάνωση ενός συνεδρίου; Πρώτιστα αυτό, ίσως κάποια έκδοση από επίσημο φορέα και το βασικό είναι να μην ειπωθούν ξανά, πράγματα γνωστά για τον Ξενόπουλο. Νομίζω οφείλουμε όλοι να στρέψουμε το ερευνητικό βλέμμα μας σε λιγότερο γνωστές λεπτομέρειες-πτυχές του συγγραφικού του έργου, και να μην επαναλαμβανόμαστε. Αυτό είναι το ζητούμενο.

6. Το 2011 πήρες το βραβείο δοκιμίου του «Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη» από την Ακαδημία Αθηνών, για τη μελέτη σου: Ούγκο Φώσκολο. Ιστορικά και βιογραφικά παραλειπόμενα. Θυμάμαι πόσο συγκινημένος ήταν ο αείμνηστος Νίκος Λαλώτης, που τον χάσαμε πέρσι, και πώς μου περιέγραψε το βράδυ εκείνο της βράβευσής σου. Πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα λιθαράκι στην προσπάθεια για να τιμηθεί ο μεγάλος Ποιητής, όπως και η ανέγερση της οικίας του, όνειρο ζωής για τον αγαπημένο μας Νίκο.  Με τι τρόπους πιστεύεις ότι ένας τόπος οφείλει να τιμάει τα πνευματικά του τέκνα;

Aπάντηση: Ναι, πάντα θα θυμάμαι το Νίκο Λαλώτη και τη μεγάλη συγκίνησή του, τη βραδιά της βράβευσής μου. Άλλωστε σε αυτόν και στην προσπάθειά του να ανα[συ]στήσει το σπίτι του Φώσκολο, αφιέρωσα το βιβλίο μου … Ίσως να έβαλε αυτό το βιβλίο μου ένα λιθαράκι στο να τιμηθεί ο ποιητής και ίσως να «συνέβαλλε» στην πρόκληση κάποιου γενικότερου ενδιαφέροντος για την ανέγερση της οικείας του… Ο Φώσκολο, το ξαναείπα και προηγουμένως, δεν ήταν από τα ζητούμενά μου. Το βιβλίο δημιουργήθηκε αποκλειστικά και μόνο για το σκοπό αυτόν. Κρίμα που ολοκληρώνεται και μας παραδίδεται σύντομα το έργο, και ο Νίκος δεν είναι δίπλα μας. Αλλά ξέρω ότι κάπου θα μας βλέπει και θα χαίρεται. Ήδη αυτή τη στιγμή συζητάμε με το υπόλοιπο διοικητικό συμβούλιο το πώς θα γεμίσει το σπίτι και πώς θα λειτουργήσει. Το μόνο που μπορώ είναι πως σύντομα θα έχουμε πολύ ευχάριστα αποτελέσματα.

 Όσον αφορά τους τρόπους που ο τόπος οφείλει να τιμά τα πνευματικά παιδιά του, είναι να μην τα προσπερνά. Αλήθεια έγινε ποτέ στον τόπο μας ένα συνέδριο, μια ημερίδα για τους σημαντικότατους Ερμάννο Λούντζη, Λεωνίδα Ζώη, Σπυρίδωνα Δε Βιάζη, που πρόχειρα έρχονται στη μνήμη μου; Ο τόπος δεν πρέπει να λησμονεί, και - γιατί όχι – κάποιους σημαντικούς ανθρώπους που έχουν προσφέρει πολλά, να τους τιμά εν ζωή και όχι μετά θάνατον. Είναι βασικό αυτό και ουσιαστικό γιατί έτσι τους παροτρύνει να συνεχίσουν το έργο τους με άλλα φτερά.

Έργο Διονύση Κωσταντόπουλου.

7. Αγαπητέ μου Διονύση, είσαι από τους πιο επιτυχημένους συγγραφείς με ειδικό αναγνωστικό κοινό γύρω από την επτανησιακή ιστοριογραφία, αλλά παράλληλα εργάζεσαι και σε έναν εκδοτικό κολοσσό, τον «Εκδοτικό Οργανισμό Πάπυρο», με μια ιστορία πάνω από 70 χρόνια και βλέπεις από πιο κοντά την εκδοτική περιπέτεια ενός βιβλίου. Πόσο δύσκολη είναι η μετά τη συγγραφή φάση της έκδοσης και προώθησης ενός βιβλίου στις μέρες μας και πόσο δέσμιος είναι ο συγγραφέας, ιδιαίτερα ο νέος, στη διαδικασία αυτή;

Aπάντηση: Η έκδοση ενός βιβλίου είναι περιπέτεια. Πρώτα από όλα για τον ίδιο το συγγραφέα και δεύτερον για τον εκδοτικό οίκο. Περιπέτεια για τον συγγραφέα γιατί αυτός γράφει και αμφιβάλλει για αυτά που γράφει, αλλά εφόσον διαμορφώνει μια σκέψη, μια εικόνα, μια ιδέα, αυτή πρέπει να απευθύνεται και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό και όχι μόνο στον εαυτό του. Από κει και πέρα, το βιβλίο στους καιρούς μας είναι κάτι το εξαιρετικά δύσκολο και στο να εκδοθεί και στο να προωθηθεί, γιατί η αγορά είναι περιορισμένη, στενεμένη λόγω των γενικότερων οικονομικών συνθηκών. Όσον αφορά την προώθηση, η διαφήμιση έχει συρρικνωθεί και η όποια γνωριμία με ένα νέο βιβλίο γίνεται είτε από ραδιοφωνικούς σταθμούς, είτε από κάποιες αναφορές σε έντυπα… Ο συγγραφέας, είναι βασικό να έχει σιγουριά στον εαυτό του, τη γραφή του, βασικά να έχει εμπιστοσύνη σε αυτά που θέλει να εκφράσει δια του γραπτού λόγου, αλλά και αυτά που θα “χαράξει”, θα πρέπει να έχουν να πουν. Απαιτείται μια αυτοκριτική κατά το δυνατόν.

8. Διονύση, ετοιμάζεις κάποια καινούργια μελέτη και αν ναι, σε τι αναφέρεται;

Aπάντηση: Δεν ετοιμάζω κάτι καινούργιο. Δεν έχω κέφι αυτή τη στιγμή να φτιάξω κάτι αλλά έχω κάποια πράγματα στο συρτάρι. Αυτό που είναι έτοιμο και περιμένω να εκδοθεί, είναι μια Ιστορία του θεάτρου στην Ζάκυνθο τον 19^ο αιώνα, μια πολύχρονη έρευνα μέσα από ιταλικά αρχεία και άγνωστο φωτογραφικό υλικό. Ένα μεγάλο έργο, πάνω από 1000 σελίδες, το οποίο βέβαια οφείλω να επισημάνω κι εδώ, ότι ατύχησε εκδοτικά γιατί ενώ είχε αναλάβει την χορηγία, με ομόφωνη έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ζακυνθίων, ο εργολάβος του θεάτρου, αυτός εν τέλει, για “δικούς του” λόγους πισωγύρισε και η έκδοση ατύχησε. Μακάρι να βρεθεί κάποιος φορέας να αναλάβει την έκδοση.

Διονύση σ΄ευχαριστώ!

   

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τέχνης Λόγια", Νο 15 , 17.2.2016, που διανέμεται 

με την εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ"