Για το θάνατο του Γκύντερ Γκρας.

Όταν ένας αγαπημένος συγγραφέας «φεύγει», πρώτη ασυναίσθητη κίνηση η αναζήτηση στη βιβλιοθήκη των βιβλίων που σε δέσανε μαζί του, δεύτερη να ξεφυλλίσεις και πάλι τις σημειώσεις που κρατούσες για κάθε τι που σε εντυπωσίασε, σκεπτόμενος πως κάποια στιγμή θα το χρειαστείς κάπου, και τρίτη να ανασύρεις τις εφημερίδες που κάπου έχεις τρυπώσει με τις ειδήσεις, γι’ αυτόν τον αγαπημένο πνευματικό συγγενή, αυτόν το μακρινό θείο, που μπορεί να μην σε ήξερε ο ίδιος προσωπικά, εσύ όμως παρακολουθούσες τις εκδόσεις του και χαιρόσουνα πάντα να μαθαίνεις τα νέα του και γι’ αυτό η είδηση του θανάτου του σε αφήνει τώρα μ’ ένα κενό…

Κάπως έτσι συνέβη και με μένα στην είδηση του θανάτου του Γερμανού συγγραφέα και ποιητή Γκύντερ Γκρας, του βραβευμένου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1999, ο οποίος έφυγε σε ηλικία 87 ετών, στις 13 Απριλίου.

Γιατί μπορεί για τους περισσότερους να έγινε γνωστός μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, δικός μου γνωστός ωστόσο έγινε το 1986, μέσα από την δωρεά του «Τενεκεδένιου Ταμπούρλου» από ένθερμο φιλολογικό μου χορηγό, ο οποίος παραφράζοντας την αφιέρωση του εν λόγω βιβλίου του συγγραφέα του «Στην Άννα Γκρας», το είχε κάνει: « Τι λες καλέ; Στην Κατερίνα βρε»!

Ένα βιβλίο λοιπόν αφιερωμένο σε μένα (!!!), που με κέρδισε από τις πρώτες κιόλας σελίδες και που στάθηκε η αιτία να θελήσω να ξεκινήσω να μαθαίνω αυτήν την τόση δύσκολη και υπέροχη γλώσσα, τη γερμανική, για να το διαβάσω κάποια στιγμή από το πρωτότυπο.

Και δεν με τρόμαζε το μέγεθος των βιβλίων του.

Αντίθετα όσο πιο χοντρά, τόσο μεγαλύτερη χαρά ένιωθα για τις ώρες που θα πέρναγα μαζί τους. Έτσι ταξίδεψα με το «Γάτα και Ποντίκι», έργο του 1961, το «Σκυλίσια μέρα», έργο του 1963, που μαζί με το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο», που εκδόθηκε το 1959, αποτελούν την Τριλογία του Ντάντσιχ. Άλλα γνωστά του έργα, που μεταφράστηκαν στα ελληνικά, είναι: «Η πρόβα της εξέγερσης των πληβείων» (1966), «Ο Μπουτ το ψάρι» (1977), «Δυσοίωνα κοάσματα» (1992), «Γράφοντας μετά το Άουσβιτς» (1993), «Ένα ευρύ πεδίο» (1995), «Ο αιώνας μου» (1999) και το «Σαν τον κάβουρα» (2002).

Το 2012 μάλιστα είχε γράψει το ποίημα με τίτλο «Η Ντροπή της Ευρώπης» με τη μορφή αρχαιοελληνικής ωδής, προκειμένου να προειδοποιήσει την Ευρώπη ότι κινδυνεύει με πνευματική πενία αν αποπέμψει από τις αγκάλες της τη χώρα μας.

Έγραφε χαρακτηριστικά σε αυτό:

«Στο χάος κοντά, γιατί δεν συμμορφώθηκε στις αγορές· κι Εσύ μακριά από τη Χώρα, που Σου χάρισε το λίκνο.

Όσα Εσύ με την ψυχή ζήτησες και νόμισες πως βρήκες, τώρα θα καταλυθούν, και θα εκτιμηθούν σαν σκουριασμένα παλιοσίδερα.

Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός, υποφέρει μια Χώρα· κι Εσύ, αντί για το ευχαριστώ που της οφείλεις, προσφέρεις λόγια κενά. 

Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις.…

… Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα, Ευρώπη, εδημιούργησε.»

Τώρα που το ταμπούρλο του έχει σιγήσει και στον απόηχο των τραγικών ειδήσεων για το χαμό 900 ψυχών στα νερά της Μεσογείου, και άλλων 300 και άλλων 400 και άλλων 20 και άλλων 7 και άλλων και πάει λέγοντας…, οφείλουμε ν’ αναγνωρίσουμε ότι οι δυνάμεις της τεχνοκρατικά εκσυγχρονισμένης γηραιάς Ευρώπης  έχουν χρεοκοπήσει.

Μοναδική μας παρηγοριά και πηγή έμπνευσης η δημοκρατική σκέψη μαχητικών διανοούμενων όπως ο Γκρας, ο οποίος υπερασπιζόμενος τα δικαιώματα των Ρομά, υποστήριξε την ανάγκη χορήγησης σε αυτούς ευρωπαϊκού διαβατηρίου, που θα τους επιτρέπει τη διαμονή σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό κράτος. Δημιούργησε δε στη Ρουμανία ένα ίδρυμα για τους Ρομά, με την ονομασία «Εταιρία για τους απειλούμενους λαούς», το οποίο κάθε χρόνο έδινε βραβεία σε όσους προσπαθούσαν να βελτιώσουν τη ζωή τους. 

Τραγικά επίκαιρος σήμερα ο λόγος του, μετά τα τελευταία γεγονότα, μας κάνει να σκεφτούμε ότι ο θάνατός του δεν αποτελεί μόνο απώλεια για τη χώρα του, για την οποία ήταν για πάνω από μισό αιώνα, ένα είδος «ηθικής συνείδησης», αφού με τις δημόσιες παρεμβάσεις του προσπάθησε να εμποδίσει τον εφησυχασμό των συμπατριωτών του για τα ναζιστικά εγκλήματα που διέπραξαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά απώλεια πανευρωπαϊκή και παγκόσμια.

Και ευχή μας είναι ο λόγος του να αφυπνίσει επιτέλους τους δυνατούς της γης, γιατί αν πιστέψουμε τους αρχαίους, η νέμεσις, η τιμωρία δηλαδή που επιβάλλεται από μια ανώτερη δύναμη σε όποιον παραβαίνει τους ηθικούς νόμους, δεν αργεί.

Έτσι το ταμπούρλο γρήγορα θα ξαναχτυπήσει….

Δημοσιεύτηκε και στις  "ΕΠΙΛΟΓΕΣ" της τοπικής εφημερίδας της Ζακύνθου ΕΡΜΗΣ, την Παρασκευή 24/4/2015, αρ. φύλλου 4579.

Bράβευση Καθηγητή Διονύση Ζήβα

Τη διπλή επέτειο για την πολιτιστική κληρονομιά, που σηματοδοτεί τον εορτασμό για την Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών και τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ίδρυση του Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών γιόρτασαν μουσεία, μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι στην πατρίδα μας, την 18η Απριλίου.

Στην Αθήνα, το κοινό θα έχει την ευκαιρία, την Τρίτη 21 Απριλίου, να παρακολουθήσει την επίσημη  εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο του ελληνικού Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (Πειραιώς 73, Αθήνα), στις 18:00.

Η εκδήλωση θα είναι αφιερωμένη στην Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών, στην επέτειο των 50 χρόνων, καθώς και στη βράβευση των διακεκριμένων μελών του ICOMOS, Πέτρου Θέμελη, Νικόλαου Μουτσόπουλου, Νικόλαου Αγριατώνη, Διονύσιου Ζήβα και Αναστάσιου Πορτελάνου.

 Για την ιστορία αξίζει να σημειώσουμε ότι το έτος 1992 έγινε το έργο της επέκτασης του Μουσείου Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων σε αρχιτεκτονικά σχέδια του ομότιμου καθηγητή του Ε. Μ. Π.  Διονύση Αντ. Ζήβα, και πραγματοποιήθηκε αρχικά με χρηματοδότηση από τα κοινοτικά προγράμματα, και στη συνέχεια ολοκληρώθηκε χάρη στις χορηγίες των ιδρυμάτων «Σταύρου Σ. Νιάρχου», «Παναγιώτη και Έφης Μιχελή», «Ιωάννη Κωστοπούλου»,και «Κώστα Ουράνη».

Ο καθηγητής, ως μέλος της «Ελληνικής Εταιρείας Λαογραφικής Μουσειολογίας», συνέβαλε καθοριστικά στο συνολικό πρόγραμμα απεντόμωσης, και συντήρησης του μουσειακού υλικού και συνολικής αναμόρφωσης των εκθεσιακών χώρων του και τελικά στο να προταθεί το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, το έτος 2000, για το Ευρωπαϊκό Βραβείο του Μουσείου της Χρονιάς έτους 2001 (European Museum of the Year Award).

Άξια η βράβευσή του από το ICOMOS και θα είμαστε νοερά κοντά του ευγνωμονώντας τον ακόμα μια φορά για την προσφορά του στο Μουσείο μας και στην Αρχιτεκτονική του τόπου μας.

«Mεγαλοπαρασκευιάτικες φαντασιώσεις»

Το παρόν γράφτηκε για το φύλλο που δημοσιεύεται τη Μεγάλη Παρασκευή από την τοπική εφημερίδα της Ζακύνθου "ΕΡΜΗΣ".

Διονύση Κωνσταντόπουλου, "Εικαστική πρόταση για την Πλατεία Σολωμού", κολάζ, 2015.

«Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχτηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αναζητεί να επιβάλει τάξη, να καθιερώσει μια λογική δομή στο χάος…. Κι αυτό ο άνθρωπος το επιτυγχάνει μέσω της λειτουργίας της φαντασίωσης. Και η φαντασίωση κάνει τη δουλειά της καλά! Λειτουργεί στην υπηρεσία της ζωής. Επιτρέπει στον άνθρωπο να δημιουργεί, ακόμη κι αν μοχθεί, μέσα σε μια αυταπάτη. Του επιτρέπει να δημιουργεί αυταπάτες».

Κωνσταντίνος Ι. Αρβανιτάκης, «Ψυχαναλυτικοί στοχασμοί για τον Σολωμό. Η ποιητική διαδικασία και τα πάθη της», εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2014

Με αυτές τις αυταπάτες λοιπόν θεώρησα ότι έπρεπε να προσεγγίσω το θέμα μου, στο πασχαλινό αυτό δημοσίευμα., αφού η Τέχνη και η Αισθητική, λειτουργεί παραμυθητικά στο επίπεδο της δημιουργίας για να μπορούμε εμείς σήμερα να λέμε: «και του χρόνου» και «καλό Πάσχα», ενώ η στέρηση από αυτές μπορεί να μας οδηγήσει σε δρόμους επικίνδυνους.

Θα μπορούσα βέβαια και να ξεκινήσω λέγοντας ότι «το Πάθος είναι εσωτερική υπόθεση», όπως και σε παλιότερο δημοσίευμα στον ΕΡΜΗ είχα κάνει.[1], ξεγλιστρώντας εύκολα και εστιάζοντας στο με πόσους διαφορετικούς τρόπους οι εικαστικοί καλλιτέχνες αποτύπωσαν με τον χρωστήρα τους τα Άγια Πάθη και τη σπουδαιότητα για όλους εμάς αυτής της έκφρασης.

Θα ενέμενα λοιπόν στην θέση ότι αυτό που χαρακτηρίζουμε ως «Ζακυνθινό Μεγαλοβδόμαδο» είναι μοναδικό στο είδος του. Με διάθεση δηλαδή τοπικιστική, θα ξαναζούσα μέσα από το ιδιάζον ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος, τον επτανησιακό νατουραλισμό της ζωγραφικής μας, τις φωτισμένες εκκλησίες μας και τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα των ημερών.

Δυστυχώς όμως σήμερα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

Και ο λόγος, το ακυρωμένο αντέτι στην ιστορική Πλατεία του Ποιητή, που ανατρέπει το σκηνικό, αφού μόνο χώματα, οικοδομικά υλικά και ξεριζωμένα δέντρα μας περιμένουν.

Έτσι, σήμερα, Μεγάλη Παρασκευή, που το πένθος ξεχειλίζει από παντού, τίποτα δεν μπορεί να μας προσφέρει ένα μερίδιο καθησυχασμού και μια εύθραυστη αίσθηση ασφάλειας, μια αίσθηση δηλαδή ότι έχουμε τον έλεγχο των πραγμάτων για να φτιάξουμε μια φαντασίωση, για να δημιουργήσουμε την απαραίτητη αυταπάτη.

Και ο λόγος γιατί η Πλατεία μας είναι ΚΛΕΙΣΤΗ μπροστά από το ΚΛΕΙΣΤΟ μας Μουσείο.

Όσο και αν μέχρι σήμερα, παραβλέπαμε το γεγονός ότι, είναι μείζον ζήτημα ότι το Μουσείο, που δημιουργήθηκε για να στεγάσει, όσους από τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς δεν μπόρεσαν να πάρουν το δρόμο της επιστροφής για τους ναούς, μετά την ανοικοδόμηση από την καταστροφή του 1953, παρέμενε κλειστό, σήμερα ανακαλύπτουμε ότι είναι και παραείναι.

Και όχι μόνο γιατί η έλλειψη ενδιαφέροντος για να γίνει και πάλι επισκέψιμο το Μουσείο Ζακύνθου με τους μεταβυζαντινούς του θησαυρούς, αποτελεί προσβολή για τους ανθρώπους, που μέσα από τα ερείπια μάζεψαν τις ιερές εικόνες.

Αλλά επειδή, και κυρίως, με τις πόρτες του μουσείου κλειστές, δεν μπορούμε «κοιτώντας τες ζωγραφισμένες εικόνες», όπου «λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι», να χτίσουμε τη φαντασίωση που μας επιτρέπει να δημιουργούμε και να φτιάχνουμε «αγκαλιές ειρηνοφόρες ομπροστά στους Αγίους».

Και έτσι με μάτια καθαρά να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις για το σημαντικό και το ασήμαντο στη ζωή μας.

Σε παλαιότερο πάλι δημοσίευμα στον τοπικό τύπο[2], είχα προβληματιστεί αναφορικά με την αισθητική της πόλης μας μετά τους σεισμούς του ΄53.

Τότε λοιπόν θεωρώντας ότι η Αισθητική πραγματεύεται το ωραίο, είχα διακρίνει τρεις άξονες προσέγγισης.

Ο 1^ος άξονας ήταν η αισθητική της προσεισμικής Ζακύνθου, που καθορίστηκε από τις δυτικές επιδράσεις των τελευταίων τετρακοσίων χρόνων (Αναγέννηση, Μπαρόκ, Νεοκλασικισμός), και με απόλυτο σεβασμό στο μέτρο, έδωσε τη δική της εκδοχή στο ζακυνθινό σκηνικό. Χαρακτηριστικό της ήταν ότι, η πόλη της Ζακύνθου, δεν εξαναγκάστηκε σε παραξενιές του εκλεκτικισμού, παρ’ ότι τις επιβλήθηκαν μορφές δανεισμένες από ανατολικά και δυτικά! Έπλασε το δικό της μοναδικό μορφικό περιβάλλον, που μπορεί να ξεθεμελιώθηκε το 1953, ζει όμως σαν μια άλλη Ατλαντίδα και φωτίζει τις αυταπάτες μας….

Ο 2^ος άξονας ήταν η αισθητική της μετασεισμικής Ζακύνθου, η οποία δέσμια της ανάγκης για ταχεία αποκατάσταση από τον μεγάλο σεισμό, κλήθηκε να επουλώσει τις πληγές, άλλοτε μελετώντας πιστά το πνεύμα που αναδύθηκε απ’ τον ισοπεδωμένο τόπο κι άλλοτε αυθαιρετώντας και παραλλάσσοντας το ρυθμό με δική της τεχνική. 

Ο 3^ος άξονας ήταν η αισθητική της σύγχρονης Ζακύνθου. Το παλαιότερο δημοσίευμα έκλεινε με την προτροπή ν’ αφήσουμε τους νεώτερους να είναι αισιόδοξοι και ν’ αντικρίζουν τον 21^ο αιώνα με την πεποίθηση ότι, το μορφικό περιβάλλον πλάθει τους ιστορικούς μύθους του, κι εμείς ζούμε σ’ ένα τέτοιο, συνταιριάζοντας το παρελθόν με το μέτρο των αναγκών μας.

Τώρα όμως ήρθε η ώρα να αναιρέσουμε την προτροπή μας στον 3^ο αυτό άξονα.

Γιατί για πρώτη φορά συνειδητοποιούμε ότι με το Μουσείο μας και την Πλατεία μας κλειστά και την ακυρωμένη ευλογία του Εσταυρωμένου σε αυτήν, δεν είμαστε σε θέση να βιώσουμε την φαντασίωση που απαιτείται για να επιβάλουμε την  τάξη, καθιερώνοντας μια λογική δομή στο χάος μας.

Είναι λοιπόν επιτακτικό, όσοι έχουν την ευθύνη, να σπεύσουν να το πράξουν, γιατί χωρίς την Τέχνη, χωρίς την Αισθητική, δεν μπορούμε να βιώσουμε το Θείο Δράμα σε όλο του το μεγαλείο, δεν μπορούμε δηλαδή να οδηγηθούμε στην Ανάσταση, ή διαφορετικά δεν μπορούμε να κατασκευάσουμε την φαντασίωση της…

---

[1] ΕΡΜΗΣ, 17/4/09

[2]  ΗΜΕΡΑ ΤΣΗ ΖΑΚΥΘΟΣ,  Αφιέρωμα για την Αισθητική, 2003.