Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση”

κ. Πρόεδρε της αποψινής συνεδρίας, 

Κυρίες & Κύριοι,

Στις μέρες μας το Σχολείο δεν μπορεί πλέον να νοηθεί ως ένας χώρος κλειστός, όπου καταβάλλεται προσπάθεια μόνο για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διοχέτευση γνώσεων από το δάσκαλο στον μαθητή, ούτε είναι μια σύνθεση παιδαγωγικών τεχνικών που στοχεύει απλώς και μόνο στο να γίνουν τα παιδιά περισσότερο παραγωγικά.

Σήμερα όλοι μιλούν για ένα «δημιουργικό» σχολείο, όπου μέσα από τη διδασκαλία θα αναπτύσσονται οι ανθρώπινες σχέσεις και η κοινωνικότητα του ατόμου, όπου ο μαθητής θα ενθαρρύνεται να δημιουργεί, καλλιεργώντας τη συνθετική σκέψη, την παρατηρητικότητα και το ταλέντο του, εμπιστευόμενος τη διαίσθηση και τα συναισθήματά του.

Αλλά και το Μουσείο, δε νοείται πλέον ως ένας κλειστός οργανισμός, όπου εκτίθενται έργα τέχνης, αλλά ως ένας χώρος «ανοικτός στο κοινό, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της». Οι λειτουργίες ενός σύγχρονου Μουσείου για παράδειγμα (συλλογή, συντήρηση, έρευνα, τεκμηρίωση, έκθεση) έχουν πλέον σαφείς στόχους: τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία.

Το βιωματικό εργαστήριο δραματικής τέχνης «Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση», που σχεδιάστηκε από την κ. Πηνελόπη Αβούρη, Υπεύθυνη του ΚΠΕ Λιθακιάς, στοχεύει στη σύνθεση εκπαίδευσης και πολιτισμού.

Αυτή η σύνθεση ενισχύθηκε από την σταθερή πολιτική του Μουσείου για πολλαπλές αναγνώσεις της συλλογής του, που επιτρέπουν την εις βάθος προσέγγιση του υλικού του και εξασφαλίζουν την προσαρμοστικότητα στις προκλήσεις της εποχής, μετατρέποντάς το σε ζωντανό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας.

Όταν ένα Μουσείο αποδεχτεί ότι, ο ρόλος του δεν έγκειται μόνο στην προσέλκυση του τουρίστα, που θέλοντας να γνωρίσει καλύτερα τον τόπο που επισκέπτεται, περνάει τη θύρα του, αλλά ότι στοχεύει στην ανάδειξη του πολύπλευρου χαρακτήρα των συλλογών του, αναζητά νέους τρόπους ανάγνωσής τους, πιο κοντά στην κοινωνία που ζει και αναπνέει, πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον που αναπτύσσεται και γερνάει, πιο κοντά στην εκπαιδευτική κοινότητα που υποδέχεται και εμπνέει.

Και όταν μάλιστα πρόκειται για το Μουσείο που φέρει την επωνυμία του Εθνικού μας Ποιητή & των λοιπών Επιφανών Ζακυνθινών, στατικό -με απροσμέτρητο βάθος ως προς τον πρώτο όρο του ονόματός του, δυναμικό - με διαχρονικές επεκτάσεις ως προς τον δεύτερο, γίνεται σαφές ότι, η προβολή των συλλογών του και ιδιαίτερα η ερμηνεία τους, υπό το πρίσμα του τίτλου της σημερινής Ημερίδας, συμβάλει καθοριστικά στην ανάδειξη του τοπικού στοιχείου.

Με αυτή την φιλοσοφία αναπτύσσονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων, από το έτος 2000, το οποίο προσπαθεί να δίνει το παρόν σε κάθε πρόκληση-πρόταση που τίθεται από την επίσημη Πολιτεία, το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων (ICOM) και από το χειμώνα του 2015 από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λιθακιάς.

     Πριν όμως αναφερθώ στο περιεχόμενο του συγκεκριμένου προγράμματος, όπως το παρακολούθησα στο σχεδιασμό και την εφαρμογή του, την άνοιξη της εφετινής χρονιάς, θεωρώ απαραίτητο να διασαφηνίσω ότι όλα τα προγράμματα που τα τελευταία 16 χρόνια το Μουσείο υλοποιεί, σχεδιάζονται απευθυνόμενα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ηλικιακής ομάδας των ατόμων που το επισκέπτεται.

Αυτό τον διαχωρισμό, με χαρά διαπιστώσαμε, ότι ακολούθησε και η κ. Αβούρη στην εκπόνηση του ανωτέρω προγράμματος.

Έτσι με βάση τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά θα μπορούσαν οι επισκέπτες ενός μουσείου να χωριστούν στις πιο κάτω κατηγορίες:

1.Στα άτομα από 4-6 χρόνων, τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Η σκέψη τους είναι ακόμα εγωκεντρική και αντιλαμβάνονται τον κόσμο κυρίως από τη δική τους σκοπιά. Η προσοχή τους μπορεί να εστιασθεί σε ένα μόνο χαρακτηριστικό του προβλήματος κάθε φορά.

2.Στα άτομα από 7-11 χρόνων. Έχουν τη δυνατότητα να αντιληφθούν ότι υπάρχουν και άλλες απόψεις πέρα από τις δικές τους. Μπορούν να εξετάσουν ταυτόχρονα περισσότερα του ενός χαρακτηριστικά του προβλήματος. Διαθέτουν λογική σκέψη, αλλά μόνο για συγκεκριμένα πράγματα και παραστάσεις. Τα παιδιά του Δημοτικού, που κυρίως ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία, έχουν έντονη διάθεση να μάθουν.

3.Στα άτομα από 12-15 χρόνων. Τα χαρακτηρίζει έντονη συναισθηματικότητα. Η αλήθεια γι’ αυτά δεν κρίνεται με βάση πια το συγκεκριμένο και το πραγματικό, αλλά το λογικό. Συλλογίζονται με υποθέσεις και χειρίζονται τις σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων, κρίνουν και αιτιολογούν.

4.Στα άτομα από 15-17 χρόνων. Άρνηση στο περιβάλλον, την οικογένεια, ανασφάλεια, έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις και συχνά επιθετικότητα ή αδιαφορία. Γι’ αυτά δεν είναι μόνο ό,τι υπάρχει τώρα ή ό,τι υπήρξε, αλλά ό,τι θα μπορούσε να υπάρξει. Ιδεαλιστές, μπορούν να κατασκευάζουν νέες θεωρίες και συστήματα για το άτομο και την κοινωνία και έτσι να ζουν όχι μόνο στο παρόν, αλλά και στο μέλλον.

5. Στα άτομα από 18 χρόνων και πάνω, δηλαδή τους ενηλίκους.

Οι κατηγορίες αυτές είναι βέβαια πολύ σχετικές. Σε όλους είναι σαφές ότι κάθε άτομο κινείται στο δικό του χώρο και χρόνο και δεν υπάρχει απόλυτη ομοιότητα ακόμα και σε άτομα της ίδιας ηλικίας, του ίδιου φύλου ή και της ίδιας οικογένειας.

Το βιωματικό εργαστήριο δραματικής τέχνης «Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση», σχεδιάστηκε με βάση την τοπική ιστορία της Ζακύνθου τον 19ου αιώνα και τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

Οι βασικοί άξονες του μουσειοπαιδαγωγικού προγράμματος αφορούν τα πρόσωπα, τη ζωή στο σπίτι και την Ζάκυνθο του 19ου αιώνα. Η ατμόσφαιρα της εποχής αναζητείται στις αίθουσες του Μουσείου Σολωμού, σε λογοτεχνικά κείμενα, σε μαρτυρίες και στις εφημερίδες της εποχής.

Με σκηνικό τη Ζάκυνθο του 19ου αιώνα, οι συμμετέχοντες μαθητές περιηγούνται στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Σολωμού ενσαρκώνοντας Επιφανείς Ζακυνθίους του 19ου αιώνα, αναζητούν κρυμμένα μυστικά σε αντικείμενα και αίθουσες της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου, λύνουν γρίφους και εκμαιεύουν πληροφορίες από χαρακτήρες της εποχής, προκειμένου να εξιχνιάσουν το μυστήριο “της εξαφάνισης του «ριπιδίου» της κοντέσας Μιχαλίτση”!

Οι μαθητές πρέπει να ανακαλύψουν: Τι σχέση έχει η ομάδα των ανύποπτων επισκεπτών του ντομινικάλε Μαρτινέγκου με την εξαφάνιση της πολύτιμης βεντάλιας; Ποια είναι η αιτία της κλοπής του «ριπιδίου»; Ποια είναι η σχέση του μυστηριώδη Αντώνιου Μαρτινέγκου με την κοντέσσα Έλενα Μιχαλίτση και την βεντάλια της;

Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα "Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση" , η διδακτική πράξη οριοθετείται ως κορυφαίο πολιτισμικό γεγονός της ζωής κάθε ανθρώπου, ιδιαίτερα του μικρού παιδιού. Αποτελεί σημείο αναφοράς, καλωσόρισμα ενός «εν δυνάμει ενήλικα», στον κόσμο των ταξιδευτών του χρόνου, του χώρου και της σκέψης, στον κόσμο της γνώσης και της αναζήτησης, στο χώρο της έκφρασης  και της επικοινωνίας.

            Καλώντας τις Τέχνες: το Θέατρο, τη Μουσική, το Χορό και την Κίνηση, την Εικαστική και Οπτικοακουστική Έκφραση, να συμβάλλουν σε μια αρκετά πρωτότυπη σύνθεση, το πρόγραμμα  "Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση" , επιχειρεί ακριβώς να αναδείξει την πολιτισμική διάσταση της εκπαίδευσης, αποκαθιστώντας στις συνειδήσεις δασκάλων και μαθητών μια ακόμα παραμελημένη «τέχνη», την τέχνη να διδάσκεις, να μπορείς να γοητεύεις, να επιτρέπεις στον άλλο να απολαμβάνει τη διαδικασία της μάθησης. Κι αυτό, πέρα από τη διδακτική μέθοδο, πέρα από την επιστημονική –παιδαγωγική αναζήτηση, αποτελεί τη διαχρονική αξία της παιδαγωγικής πράξης.

           Για τους εκπαιδευτικούς και για μένα ως αρχαιολόγος που ασχολούμαστε με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα  "Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση" , οι έννοιες Εκπαίδευση και Πολιτισμός, Πολιτισμός και Εκπαίδευση, είναι έννοιες άρρηκτα δεμένες. Δύο έννοιες σε συνεχή διάλογο.

           Επειδή όμως η αποψινή βραδιά είναι βραδιά εκπαιδευτικού λόγου, αξίζει να γίνει μια σύντομη περιγραφή του σεναρίου πάνω στο οποίο χτίζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα:

          Είναι 24 Απριλίου του 1830. Η Ζάκυνθος βρίσκεται τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια υπό την «προστασία» της Μεγάλης Βρετανίας. Το Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων αναδιοργανώθηκε σύμφωνα με τ' αγγλικά συμφέροντα και κυβερνάται με ένα απολυταρχικό σύνταγμα που ουσιαστικά παραχωρεί όλες τις εξουσίες στον Άγγλο στρατηγό και αρμοστή Sir Thomas Maitland.

Η νιόπαντρη Ελισάβετ Μουτσά - Μαρτινέγκου έχει την ονομαστική της εορτή. Ο σύζυγος της, Νικόλαος Μαρτινέγκος, αποφασίζει με την ευκαιρία να διοργανώσει στο σπίτι του στην Πλατεία Ρούγα μια χοροεσπερίδα για να παρουσιάσει την νεαρή σύζυγο του στην οικογένεια και τους φίλους του.

Στην χοροεσπερίδα, θα συμμετάσχουν ζακυνθινοί και ζακυνθινές που έζησαν τον 19ου αιώνα, και όχι μόνο την συγκεκριμένη χρονική περίοδο που σύμφωνα με το εκπαιδευτικό σενάριο εκτυλίσσονται τα γεγονότα, και είχαν ενεργό σχέση με την κοινωνική, πολιτική και καλλιτεχνική ζωή του νησιού.

Τα αντικείμενα της συλλογής του Μουσείου που ζωντανεύουν μέσα από το πρόγραμμα είναι:

• Η συλλογή ριπιδίων της δωρεάς Χαριάτη.

• Η συλλογή οικοσήμων Ζακυνθινών οικογενειών.

• Το πιάνο του Παύλου Καρρέρ.

• Οι παρτιτούρες έργων του Παύλου Καρρέρ.

• Το πιάνο του Ιωάννη Τσακασιάνου.

• Οι ακουαρέλες του Χρήστου Ρουσέα με θέμα τις ζακυνθινές ενδυμασίες (αντίγραφα των έργων του Διονυσίου Καλυβωκά).

• Οι μακέτες κοστουμιών του Κλεόβουλου Κλώνη για την παράσταση των «Τριών Κόσμων» του Διονυσίου Ρώμα που ανέβηκε στο Εθνικό θέατρο τη χειμερινή περίοδο του 1951.

• Η μινιατούρα λεντίκα, άγνωστου κατασκευαστή και η ακουαρέλα λεντίκα του Ρουσέα.

• Τα πορτραίτα: Ελισάβετ Μουτσά – Μαρτινέγκου, Δημητρίου Σολωμού, Αντωνίου Μάτεση, Ιωάννη Τσακασιάνου, Αντωνίου Γαήτα, Κωνσταντίνου Λομβάρδου, Διονυσίου Ταβουλάρη, Νικολάου Λούντζη, Παύλου Καρρέρ, Διονυσίου Ρώμα και Ερμάννου Λούντζη.

• Οι προτομές των Αντωνίου Κομμούτου και Ερμάννου Λούντζη και

·  Τα ζακυνθινά έπιπλα του 19ου αιώνα.

          Με οδηγούς δύο κούκλες – μαρότες, οι οποίες σε ρόλο ιστορικής προσωπικότητας, η μία ενσαρκώνει την «κοντέσα Έλενα Μιχαλίτση» και η άλλη την «κοντέσα Ελισάβετ Μουτσά Μαρτινέγκου», τα παιδιά εξοικειώνονται κατ΄ αρχήν με το χώρο του Μουσείου. Πληροφορούνται από τις ειδικές καρτέλες τα βιογραφικά στοιχεία των ιστορικών προσώπων που έλαβαν πρόσκληση για την χοροεσπερίδα  του ζεύγους Μαρτινέγκου και παίρνουν καρτελάκια με το όνομα της ιστορικής προσωπικότητας που θα ενσαρκώσει το καθένα.

          Το πακέτο εξερεύνησης περιλαμβάνει:

· Το σημείωμα του Αντωνίου Μαρτινέγκου στην Έλενα Μιχαλίτση που συνόδευε το «ριπίδιον».

·     Μια επίσημη αναφορά της Γερουσίας των Ιονίων Νήσων για το γεγονός της ύψωσης της Βρετανικής σημαίας στο κάστρο της Ζακύνθου.

·        Μια σελίδα από το ημερολόγιο της Έλενας Μιχαλίτση.

·   Απόσπασμα από το ποίημα του Διονυσίου Σολωμού «Το όνειρο», το οποίο αναφέρεται στον Αντώνιο Μαρτινέγκο.

·        Ένα αντίτυπο της Gazzetta Jonia (4 Ιανουαρίου 1817).

·        Ένα ζευγάρι δαντελένια γάντια.

·        Ένα αποξηραμένο τριαντάφυλλο.

·        Μια εσάρπα.

·        Ένα κρυστάλλινο μπουκαλάκι αρώματος.

·        Μια πίπα για ταμπάκο.

·        Μια άμαξα μινιατούρα.

·        Μια παρτιτούρα του Παύλου Καρρέρ.

Η μουσική που συνοδεύει την χοροεσπερίδα και φυσικά όλη τη δράση του προγράμματος, είναι μουσική που προέρχεται από παρτιτούρες του Παύλου Καρρέρ, το Αρχείο του οποίου φυλάσσεται στο Μουσείο και έχει μοναδικά ζωντανέψει σε παραγωγές του «Σωματείου των Φίλων» μας και μπορείτε να τις προμηθευτείτε αποκλειστικά στο Πωλητήριο του Μουσείου.

Μέσα από ειδικές καρτέλες και ειδικό εκτυπωμένο φωτογραφικό υλικό, τα παιδιά παίρνουν πληροφορίες για τα αρχοντικά της Ζακύνθου τον 19ο αιώνα: τις καμαριέρες και τους διακοσμητές τους, για τους καστελάνους και τους μάγειρες/μαγείρισσες και για τους μουζικάντες.

Μέσα από ειδικές εκπαιδευτικές τεχνικές: «Ιστοριογραμμή», επιλογή ενός παλιού αντικειμένου και προσδιορισμός των πολιτισμικών συμφραζομένων της κατασκευής και της χρήσης του, ασκήσεις δημιουργικής γραφής, καταιγισμό ιδεών, φύλλα εργασίας, χωρισμό σε ομάδες, παγωμένη εικόνα, παιχνίδια ρόλων και άλλα τα παιδιά καταφέρνουν:

• Να εξοικειωθούν με τον χώρο του μουσείου.

• Να διερευνήσουν τις έννοιες «προσωπική και συλλογική μνήμη», «παράδοση», «μουσείο» και «πολιτιστική κληρονομιά».

• Να καλλιεργήσουν την παρατηρητικότητα, την μνήμη και την φαντασία τους.

• Να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους ικανότητες.

• Να αναστοχαστούν πάνω στην εμπειρία τους.

• Να ψυχαγωγηθούν, να βιώσουν τον μουσειακό χώρο ως ένα πεδίο αυτενέργειας και δημιουργικότητας, διαμορφώνοντας έτσι γενικότερα μια θετική στάση απέναντι στο Μουσείο.

          Κυρίες & Κύριοι,

Ο μοναδικός, πρωτότυπος και πολυσήμαντος τρόπος σύνθεσης του εκπαιδευτικού προγράμματος  "Το ριπίδιον της κοντέσας Μιχαλίτση", συνθέτει την ατμόσφαιρα της αλλοτινής Ζακύνθου του 19 ου αι., την πλουτίζει, της δίνει χρώμα, ήχο, κίνηση, εικόνα. Πλαισιώνει αισθητικά το λόγο, ισχυροποιεί το μήνυμα και εμπλουτίζει θαυμάσια τις διδακτικές επιλογές του δασκάλου. Είναι μια ακόμα ματιά στην επιστημονική γνώση, πιο ζεστή και οικεία, αλλά εξίσου διερευνητική. Ματιά προσωπική, αλλά και παγκόσμια.

Το Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων υπηρετώντας πιστά το ρόλο του ως Ανοιχτό Σύγχρονο Μουσείο, θα προσπαθεί να ενισχύει με όλες του τις δυνάμεις αυτές τις καλές δράσεις.

Σας ευχαριστώ.

H ομιλία εκφωνήθηκε στο πλαίσιο του τριήμερου εκπαιδευτικού σεμιναρίου που οργάνωσε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λιθακιάς και πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ζακύνθου, την Παρασκευή 2-12-2016. Το Μουσείο Σολωμού συμμετείχε στο σεμινάριο με την ανωτέρω εισήγηση και το Σάββατο 3-12-2016 με ξενάγηση στα πορτραίτα του 19ου αι. που συμμετέχουν στη δράση από την αρχαιολόγο Κατερίνα Δεμέτη και βιωματικό εργαστήριο με θέμα "Αποσπάσματα Ευρωπαϊκής Μουσικής 19ου αι." από το δικηγόρο-ερευνητή κ. Στέλιο Τζερμπίνο.