In memoriam Διονύση Παπαδάτου

 

Η αναγγελία του θανάτου του Διονύση Παπαδάτου, σηματοδοτεί όχι μόνο την απώλεια ενός καλού φίλου, που με την αιρετική του στάση τάραζε τα λιμνάζοντα ύδατα του φτωχού πολιτιστικού τοπίου του τόπου. Σηματοδοτεί και την συνειδητοποίηση της πρωτοπορίας που χάραξε η ίδρυση της ΚΡΥΠΤΗΣ του, που όμοιά της δεν ξαναφάνηκε στον ορίζοντα. Ήταν οι εκθέσεις που είδαμε σε αυτήν, το εφαλτήριο για αναστοχασμό και δημιουργική αυτοέκφραση. Δείγμα τους, το παρακάτω κείμενο, με αφορμή την πρώτη έκθεση που έκανε σε αυτή και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΗΜΕΡΑ ΤΣΗ ΖΑΚΥΘΟΣ» (14/8/2002). Ας ελπίσουμε ότι το έργο του θα βρει συνεχιστές και η ΚΡΥΠΤΗ του δεν θα σταματήσει να αποτελεί την κυψέλη πολιτισμού, που υπήρξε. Καλό ταξίδι, Διονύση...

"Επιχειρώντας μια ανάγνωση της έκθεσης: Μονοπάτια της Ιστορίας –Paths of History " [1] 

Μετά την έκθεση του ζωγράφου Μανώλη Χάρου, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο, στο Κέντρο Πολιτιστικών Εκδηλώσεων ΚΡΥΠΤΗ, στο Μαχαιράδο, λειτουργεί στον ίδιο αυτό τόπο, που με ζεστασιά και μεράκι έφτιαξε ο ζωγράφος Διονύσης Παπαδάτος, ως τα τέλη Αυγούστου, μια δεύτερη έκθεση, με τίτλο «Μονοπάτια της Ιστορίας».

Δε θα επιχειρούσαμε να καταγράψουμε τις σκέψεις μας από την επίσκεψή μας εκεί, αν δεν ήμασταν απόλυτα σίγουροι ότι η έκθεση αυτή, αποτελεί μια μοναδική περίπτωση στο χώρο των καλλιτεχνικών εκθέσεων που πραγματοποιούνται στο νησί μας, τόσο στο συγκεκριμένο χρόνο, όσο και στο συγκεκριμένο είδος.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Δεν είναι η πρώτη φορά, που γίνεται στο νησί μας ομαδική έκθεση ζωγραφικής. Είναι, όμως, η πρώτη φορά, που μια έκθεση κινείται γύρω από έναν θεματικό άξονα που σχετίζεται με μια ιστορική περίοδο μακρινή και που αντιμετωπίζει το θεατή-επισκέπτη της με τον πιο σύγχρονο τρόπο μουσειακής αντίληψης.

Η έκθεση, παίρνοντας σαν αφετηρία το πνεύμα και τις βασικές αρχές του Διαφωτισμού, που  οδήγησε στις 14 Ιουλίου 1789, στη Γαλλική Επανάσταση και την πτώση της Βαστίλης, αναπαράγει ελεύθερα, μέσα από τα έργα των εικαστικών καλλιτεχνών, ορισμένες ιδέες και πτυχές του, καλώντας το θεατή, όχι μόνο να δει τα έργα τέχνης, αλλά και να αποκωδικοποιήσει τα εννοιολογικά τους μηνύματα, όπως αναφέρει στο εισαγωγικό σημείωμα του καταλόγου, η επιμελήτρια της έκθεσης Μπία Παπαδοπούλου.[2]

Βάζει, μ’ άλλα λόγια, το θεατή σ’ ένα παιχνίδι εικαστικής περιπέτειας, ζητώντας του, απ’ την αρχή, να ψάξει για ν’ ανακαλύψει, βασική προϋπόθεση για να γνωρίσει κάποιος κάτι και να το οικειοποιηθεί.

Η έκθεση, όμως «Μονοπάτια της Ιστορίας», είναι αρκετά πρωτότυπη και για ένα άλλο λόγο: Παρουσιάζοντας έργα σύγχρονης τέχνης, που γεννήθηκαν σ’ άλλη από το Διαφωτισμό εποχή, έχοντας όμως σαν θέμα τους τις αξίες και τα διδάγματά του, κάνει ένα πειραματικό μάθημα ιστορίας, αποκαλύπτοντας την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την ιστορία.

Έτσι η έκθεση, «Μονοπάτια της Ιστορίας», μας δίνει το ερέθισμα να σταθούμε στον πρωταρχικό ρόλο της Ιστορίας και μας θυμίζει την άποψη που ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Fernand Braudel διατύπωσε γι’ αυτή: «Η σημερινή πραγματικότητα αποτελεί προέκταση, σε διαφορετικό βαθμό, και άλλων εμπειριών πολύ παλαιότερων. Την τρέφουν οι περασμένοι αιώνες, την τρέφει όλη η ιστορική εξέλιξη που έχει ζήσει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι το παρελθόν κατέχει τόσο σημαντική θέση μέσα στο παρόν, δεν πρέπει να μας φανεί παράλογο, μολονότι έχουμε όλοι την αυθόρμητη τάση να βλέπουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει σα να διαρκούσε όσο η δική μας εξαιρετικά σύντομη ζωή».[3]

Γι’ αυτό είναι γοητευτικό, καλλιτέχνες, όπως ο Πέτρος Ζουμπουλάκης  η Όπυ Ζούνη, ο Χρίστος Καράς, ο Χαράλαμπος Κατσατσίδης, ο Γιάννης Παρμακέλης, η Ναυσικά Πάστρα, η Slobodanka Stupar και η Έρση Χατζηαργυρού, με τα έργα τους, δίνουν μια διαφορετική εκδοχή, τη δική τους εκδοχή, στο πνεύμα και την ατμόσφαιρα που επικρατούσαν στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αι.

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η παρουσία της Γαλλικής Επανάστασης στην πολιτική σκέψη και τη δεοντολογία της Ευρώπης, επηρεάζει τη στάση και την επιχειρηματολογία ιστορικών, ακόμα κι όταν η στάση αυτή δεν ήταν φιλική απέναντί της.[4]

Ένα τελευταίο σημείο, στο οποίο θα ήθελα να σταθούμε, είναι η ειλικρίνεια των προθέσεων της επιμελήτριας της έκθεσης, που δε διστάζει να διατυπώσει αυτό που συνήθως γίνεται κατά την επίσκεψη σ’ ένα μουσείο ή σε μια γκαλερί, αλλά δε λέγεται.

«Σε μια εποχή, που η τέχνη «καταναλώνεται» από ολοένα και πιο ευρύ κοινό, τα μουσεία και οι πινακοθήκες δεν μπορούν να παραμένουν παθητικοί χώροι έκθεσης. Οφείλουν να μετατραπούν σε τόπους εμπειριών, όπου ο επισκέπτης καλείται να χρησιμοποιήσει, όχι μόνο τα μάτια του, αλλά και το μυαλό του».[5]

Στην απέναντι όχθη, βρίσκονται τα έργα των καλλιτεχνών, με τις ιδιαιτερότητές του το καθένα, αφού είναι γνωστό ότι χαρακτηριστικό όλων των μεγάλων δασκάλων είναι να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι μόνοι μας συμπεράναμε ή ακόμα ότι ανακαλύψαμε κάτι.

Γίνεται, λοιπόν, η έκθεση στην Κρύπτη, από μουσειακή καθαρά, άποψη, εντελώς μοντέρνα, όχι μόνο για το περιεχόμενο των έργων που φιλοξενεί,. Αλλά και για το στήσιμό της, αφού είναι σύμφωνη με τις τελευταίες μουσειακές αντιλήψεις.

Πρέπει λοιπόν, να επισκεφτούμε την έκθεση «Μονοπάτια της Ιστορίας», στην ΚΡΥΠΤΗ του Διονύση Παπαδάτου, αφού εκεί συνειδητοποιούμε ότι οι πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις στο χώρο της τέχνης συνδέονται με χώρους μικρότερους, όπου η αίσθηση της θεσμικής ευθύνης και της ανταπόκρισης στις συμβατικές προσδοκίες του κοινού είναι λιγότερο πιεστικές.

Η Ζακυνθινή Φύση και τα έργα των καλλιτεχνών θα μας ανταμείψουν…

---

[1] «ΗΜΕΡΑ ΤΣΗ ΖΑΚΥΘΟΣ», 14/8/2002: «Επιχειρώντας μια ανάγνωση της έκθεσης: Μονοπάτια της Ιστορίας –Paths of History», ΚΡΥΠΤΗ 14 Ιουλίου-29 Αυγούστου 2002.

[2]Μονοπάτια της Ιστορίας –Paths of History, Επιμέλεια έκθεσης, κείμενα- μεταφράσεις καταλόγου Μπία Παπαδοπούλου

[3] Fernand Braudel, Η Γραμματική των πολιτισμών, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ.

[4] Nicholas Serota, Εμπειρία ή Ερμηνεία. Το δίλημμα των μουσείων μοντέρνας τέχνης, εκδ. Άγρα.

[5] E.H.Gombrich, Σκιαί Ερριμέναι. Η απόδοση της σκιάς στη δυτική τέχνη, εκδ. Άγρα.