Συνέντευξη στη Ζωή Νικητάκη

1. Αγαπητή Ζωή, σπούδασες κλασική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκες επί σειρά ετών ως φιλόλογος στο χώρο της φροντιστηριακής εκπαίδευσης. Μαθήτευσες επίσης κοντά στη ζωγράφο – χαράκτρια, Μάχη Δημοπούλου και στο εργαστήρι του Τάσου Ρήγα, και ως εικαστικός-εικονογράφος έχεις εικονογραφήσει τέσσερα βιβλία. Από το 2006 ως το 2014 εργάστηκες στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης ως μουσειοπαιδαγωγός και εικονογράφος, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας καθημερινά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά. Εγώ σε γνώρισα όμως σαν αφηγήτρια παραμυθιών. Από όλες αυτές τις ιδιότητες ποια πιστεύεις ότι σε  χαρακτηρίζει περισσότερο;

Aπάντηση: Αγαπητή Κατερίνα, νομίζω πως όλες αυτές οι ιδιότητες που προανέφερες αντικατοπτρίζουν κάποιες από τις ποιότητες που ως ψυχή εμφέρω και μέσα από όλες αυτές τις πύλες μού έχει δοθεί η ευκαιρία να εκφραστώ ως ύπαρξη και να μεταφέρω κάποια μηνύματα. Ο καθένας μας κουβαλά κάποια δώρα, με τα οποία έρχεται σε τούτη τη ζωή για να ανθίσει η ύπαρξή του και να προσφέρει στον κόσμο μας, οι διαστάσεις και τα χρώματά μας είναι περισσότερα απ΄ όσα νομίζουμε, στην πραγματικότητα είμαστε ένα ουράνιο τόξο που περιμένει να το ανακαλύψουμε, ώστε να εκδιπλωθεί και τη χαρά του στον κόσμο ν΄απλώσει. Όλες αυτές οι ιδιότητες που προανέφερες έχουν έναν συνδετικό ιστό, αυτό που τις ενώνει είναι ένας κεντρικός άξονας που είναι η αγάπη για τον άνθρωπο. Μέσα από τη διδασκαλία, τη μουσειοπαιδαγωγική, τη ζωγραφική, την συγγραφή, την εικονογράφηση, το παραμύθι, στην ουσία έχω αφηγηθεί ιστορίες της ψυχής, έχω θελήσει να προσφέρω στον άνθρωπο και κυρίως στο παιδί που έχει πιο ζωντανή μέσα του τη μνήμη του πνευματικού κόσμου, από τον οποίο προέρχεται. Είμαι μια ζωγράφος που αφηγείται παραμύθια και ιστορίες σε παιδιά και μεγάλους που ονειρεύονται, ή μια παραμυθού που ζωγραφίζει με τα πινέλα και τα μολύβια της ιστορίες του ονείρου και της ψυχής. Ο λόγος και η εικόνα, οι λέξεις, οι ήχοι και η μουσική τους και τα χρώματα είναι τα εργαλεία που η ψυχή μου διαθέτει για να επικοινωνήσει και να μοιραστεί τα δώρα της με τους ανθρώπους, είναι το μονοπάτι μου. Το μονοπάτι που τους πόνους αλαφρώνει και τις πληγές γιατρεύει. 

2. Ποιος είναι ο άνθρωπος που σε επηρέασε και σε έκανε να ακολουθήσεις το παραμυθοδρόμο;

Aπάντηση: Ο παραμυθοδρόμος με περίμενε υπομονετικά σαν τον σπόρο που ΄ναι μέσα στη γη και αναμένει την κατάλληλη στιγμή, μέχρι να εκδηλωθεί, να αναδυθεί, να μετασχηματιστεί.

Ο δρόμος αυτός συνδεόταν με τις φωνές των προγόνων μου, την γλυκιά φωνή της γιαγιάς μου, της Ανθούλας, που σαν το κελαρυστό νεράκι και σαν το γλυκόλαλο αηδόνι τραγουδούσε τα παραμύθια, μια φιγούρα Παπαδιαμαντική, ένας άνθρωπος του δάσους αλαφροϊσκιωτος και αγνός, που θεράπευε με τη φωνή, τα χέρια της και τα βότανα και πίστευε σε όλα όσα έλεγαν τα παραμύθια και συνεπώς στα θαύματα.

Μα συνδεόταν και με όλες τις γυναίκες της οικογένειας της γιαγιάς μου που από στόμα σε στόμα διαφύλαξαν τη μαγική των παραμυθιών λαλιά, μέσα από τα νομαδικά ταξίδια τους κάτω από τον αστροφώτιστο ουρανό τις νύχτες τις σιωπηλές που μάγευαν, παραμύθια που κουβαλούσαν όλες τις μαγικοθρησκευτικές δοξασίες των Σαρακατσάνων που συνομιλούσαν  με τα στοιχεία της φύσης, με τα δέντρα, τα ζώα, τα πουλιά, τον ήλιο και το φεγγάρι.

Η μητέρα μου αγαπούσε την ποίηση και τα παραμύθια μιλούν με λόγο βαθιά ποιητικό με μια γλώσσα μουσική, μυστική και συμβολική. Αυτή άκουσε το πρώτο παραμύθι που αφηγήθηκα και με καθοδήγησε.

Ο πατέρας μου επίσης αντιλήφθηκα πρόσφατα, ότι ήταν ένας μεγάλος παραμυθάς, και ο οποίος μέχρι το νηπιαγωγείο νόμιζα ότι ήταν αστροναύτης...

3. Το 2012, επιλέγοντας μερικά από τα πιο όμορφα, εικονογράφησες τα «Λαϊκά Παραμύθια της Ζακύνθου», που αποθησαύρισε η Μαριέττα Γιαννοπούλου-Μινώτου, σε συνεργασία με τις εκδόσεις ΤΡΙΜΟΡΦΟ και σε επιμέλεια του καλού φίλου Διονύση Μουσμούτη. Τι είναι αυτό που σε τράβηξε στα παραμύθια αυτά και τι θα έλεγες στα μικρά και τα μεγάλα παιδιά που περιορίζουν τις αναγνώσεις τους σε υπερήρωες και αποκρουστικά γκαργκόιλ από βιντεοπαιχνίδια;

Aπάντηση: Αναζητούσα εκείνη την περίοδο να εικονογραφήσω κάποια παρμύθια της λαϊκής μας παράδοσης και έπεσα πάνω στη συλλογή των παραμυθιών που είχαν καταγραφεί από τη Μαριέττα Μινώτου. Το πώς ασχολήθηκα με αυτά τα παραμύθια είναι ένα παραμύθι από μόνο του, ωστόσο συνοπτικά θα πω ότι αυτό που προσέλκυσε το ενδιαφέρον μου σε αυτή τη συλλογή δεν ήταν τόσο τα παραμύθια, όσο η πολυσχιδής και ιδιάζουσα προσωπικότητα της καταγραφέως, της Μαριέττας Μινώτου. Μελέτησα για αυτήν και μάλιστα, ήρθα σε επαφή με την οικογένειά της, οι οποίοι με στήριξαν δανείζοντάς μου πολλά σπάνια βιβλία, όταν τους εξέφρασα την επιθυμία να μελετήσω τόσο την προσωπικότητα της προγόνου τους, όσο και την αρχιτεκτονική, την ενδυματολογία, την ηθογραφία, τα τοπία της αλλοτινής Ζακύνθου. Επέλεξα 7 μαγικά παραμύθια μέσα από τη συλλογή και δούλεψα για 2 χρόνια μέσα από μελέτες, την εικονογράφηση των παραμυθιών, αλλά και τη διασκευή τους. Ουσιαστικά, τα έγραψα από την αρχή, διατηρώντας την κύρια δομή τους, αφαιρώντας στοιχεία που περιείχαν βία, μεταφέροντας τον λόγο στη νέα ελληνική, σε γλώσσα ποιητική με μουσικό ρυθμό.

Τι θα έλεγα σε παιδιά και μεγάλους που ασχολούνται με υπερήρωες και αποκρουστικά βιντεοπαιχνίδια; Ότι αξίζει να γνωρίσουν και τους ήρωες των παραμυθιών της λαϊκής μας παράδοσης και της μυθολογίας μας, καθώς από εκεί μπορούν να αντλήσουν εξαιρετικό υλικό για τον χάρτη της ζωής τους και το δικό τους ταξίδι. Να λάβουν έμπνευση και δύναμη, για το πώς μπορούν να ξεπεράσουν όλα τα εμπόδια και τις δοκιμασίες στη διαδρομή της ζωής, να ενεργοποιήσουν τη φαντασία τους και να σχεδιάσουν εξαιρετικά όνειρα για να τα υλοποιήσουν στο μονοπάτι τους.

4. Στην Ελλάδα της κρίσης, πόσο παραμυθητικά-παρηγορητικά μπορεί να λειτουργήσει το «παραμύθι» και πόσο εφικτό είναι να δώσει ο Παραμυθάς το έναυσμα για αλλαγή των δυσάρεστων συνθηκών που βιώνουμε όλοι;

Aπάντηση: Το παραμύθι δεν είναι τυχαίο που άνθισε σε εποχές μεγάλων στερήσεων και καρτερίας, όπως τέτοια είναι και η εποχή που βιώνουμε. Σαφώς και το παραμύθι μπορεί να λειτουργήσει παραμυθητικά, αλλά και ενισχυτικά στην εποχή της κρίσης των αξιών, του πνεύματος και της ψυχής, αφού αυτός είναι ο ρόλος και η λειτουργία του παραμυθιού:  παιδαγωγικός, θεραπευτικός, καθοδηγητικός, μυητικός. Για το ταξίδι μύησης της ψυχής μας μιλά το παραμύθι και μας υπενθυμίζει την άκρη της κλωστής να πιάσουμε, τη γέφυρα απ΄την αρχή να φτιάξουμε.  Για το απεριόριστο των δυνατοτήτων που εμφέρουμε ως ψυχές μας μιλά το παραμύθι, για το εφικτό του ανέφικτου, για το θαύμα που εμείς οι άνθρωποι κρατάμε στην άκρια των δαχτύλων μας και για την αστροκλωστή που αν την ξετυλίξουμε, τα σκοτάδια σε φως μπορούμε να μετασχηματίσουμε και τις δυσκολίες σε ευκαιρίες. Όσο για τον Παραμυθά, ένας παραλλαχτής των πραγματικοτήτων είναι, κάποιος που θυμάται από παλιά τη γνώση: πώς τη δυσκολία μπορείς να μετατρέψεις σε ευλογία και πώς μπορείς να βαδίσεις στο δάσος των σκιών και να αντλήσεις φως από τα βάθη του.

5. Μέσα από τη μουσειοπαιδαγωγική εμπειρία σου, θα μπορούσες να μας πεις, πόσο απαραίτητες θεωρείς τέτοιες αναγνώσεις του υλικού των ελληνικών μουσείων, προκειμένου να γίνουν ελκυστικά στη νέα γενιά;

Aπάντηση: Χρειάζεται το παλιό με το νέο να παντρευτεί και σε μια σύνθεση νέα να παρουσιαστεί, που να αφουγκράζεται τη σύγχρονη εποχή, τον ρυθμό της, τις ανάγκες της, την ταχύτητα των πληροφοριών, στην οποία έχουν συνηθίσει τα παιδιά μέσα από την πλοήγησή τους στο διαδίκτυο, ώστε το μουσείο να γίνει ελκυστικό στη νέα γενιά. Δεν είναι εύκολο να προσελκύσεις το ενδιαφέρον των σημερινών παιδιών, που η προσοχή τους δεν μπορεί να μείνει εστιασμένη για ώρα πολλή σε ένα θέμα, και καλείται ο παιδαγωγός σε ένα μουσείο να ζωντανέψει ένα υλικό μέσα από διαδραστικότητα, από ενεργητική συμμετοχή των παιδιών, από εναλλαγές που να εμπλουτίζουν το γνωστικό υλικό. Εγώ στα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα εμπλούτιζα το γνωστικό υλικό με την διαδραστική αφήγηση του παραμυθιού, την εξιστόρηση των αντικειμένων μέσα από παιχνίδια και ποικίλα εικαστικά εργαστήρια και μέσα από την πολύχρονη παιδαγωγική εμπειρία μου, προσάρμοζα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στις ανάγκες της  ομάδας, που κάθε φορά είχα μπροστά μου, πράγμα που απαιτεί εμπειρία εκπαιδευτική, ευελιξία, φαντασία, ετοιμότητα, ενσυναίσθηση, και πολλά από τα οχτώ είδη της νοημοσύνης που αναφέρει ο Gardner. Οι σύγχρονες μουσειολογικές μελέτες που στηρίζονται στην τεχνολογία, παρέχουν στα παιδιά τη δυνατότητα διαδραστικών παιχνιδιών μέσα από το ευρύ φάσμα της ψηφιακής νέας εποχής για τα μουσεία, καθιστώντας τους άλλοτε στείρους και απονεκρωμένους σαν κελύφη χώρους, σε ζωντανές εστίες πολιτισμού, έμπνευσης, συνδημιουργίας και διάδρασης. Σαφώς η συμβολή, η εμπειρία, η φαντασία και η δημιουργικότητα του μουσειοπαιδαγωγού είναι καθοριστικής σημασίας για το πώς ένα υλικό μουσείου μπορεί όχι μόνο να ζωντανέψει, μα και να εξάψει τη φαντασία των παιδιών, να τα εμπνεύσει και να τους δώσει εναύσματα για περαιτέρω δημιουργία με τους όρους και τις συνθήκες της εποχής μας. 

6. Αν κάποιος σου ζητούσε να πεις ένα παραμύθι αφιερωμένο στους πολιτικούς μας, ποιο θα διάλεγες;

Aπάντηση: Θα επιλέξω το παραμύθι από το τελευταίο βιβλίο μου «Παραμύθια για της καρδιάς μας την αλήθεια» (εκδόσεις Κονιδάρη) που λέγεται «Το παραμύθι του Μπεν Σάντοκ» ή «Το πολύτιμο δώρο του βάρους» και μιλά για το πώς ένα βάρος μπορεί να μετατραπεί σε δώρο και πώς μπορούμε να μετασχηματίσουμε μια δυσκολία σε ευκαιρία και ευλογία. Βέβαια, το συγκεκριμένο παραμύθι θα το απηύθυνα όχι μόνο στους πολιτικούς, μα σε όλους μας ως μια ενθύμιση και μια ενεργοποίηση εσωτερικού δυναμικού.

Ειδικά για τους πολιτικούς, θα αφιέρωνα τον μεγάλο εσχατολογικό μύθο που ο Πλάτων αναφέρει στο σημείο που η μεγάλη συζήτηση της Πολιτείας προσεγγίζει το τέλος της. Πρόκειται για «τον μύθο του Ηρός» που μιλά για τον «κριματισμένο τύραννο», για την αδέκαστη δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου και την τρισάθλια τύχη που επεφύλαξε για τον Αριδαίο, τύραννο της Παμφυλίας.

Μαζί θα τους αφιέρωνα και το ποίημα του Σεφέρη «Επί Ασπαλάθων», που ο ποιητής εμπνεύστηκε από τον συγκεκριμένο πλατωνικό μύθο, και το οποίο δημοσιεύτηκε το 1971, στο απόγειο της απριλιανής δικτατορίας.

7. Οι παλιότεροι λαογράφοι όπως ο Γεώργιος Μέγας (1893-1976), ο Δημήτριος Λουκάτος (1908-2003) και η Μαριέττα Γιαννοπούλου-Μινώτου (1900-1962), πίστεψαν στη σπουδαιότητα του λαϊκού μας πολιτισμού και προσπάθησαν να διασώσουν  κάθε έκφανσή του. Πόσο συνειδητοποιημένοι  στέκονται οι νεοέλληνες αναφορικά με τη σπουδαιότητά του και τι πιστεύεις ότι πρέπει να γίνει για να αφυπνιστούν.

Aπάντηση: Ο Μερακλής μάλιστα έλεγε, πως αν ο λαός λησμονήσει τα παραμύθια του, ελλοχεύει ο κίνδυνος να χάσει την ίδια τη ψυχή του. Ζούμε σε μια εποχή που το γνωστό οικοδόμημα έχει αποδομηθεί σε πολλαπλά επίπεδα. Ο Έλληνας στο μέσο της κρίσης του πολιτισμού, της γλώσσας, της παιδείας, της κοινωνίας, της πνευματικότητας, της ψυχής, της αισθητικής, των ηθικών αρετών και αξιών, αναζητά την ταυτότητά του. Και είναι ζωτικής σημασίας, τώρα περισσότερο από ποτέ, όσοι συνειδητοποιούμε την αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα του λαϊκού πολιτισμού και του πολιτισμού του ελληνικού εν γένει, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, στα πεδία της τέχνης, της επιστήμης, της θεραπείας και να αγωνιστούμε δίνοντας ο καθένας μας τον καλύτερο εαυτό του, ώστε μέσα από μια δημιουργική σύνθεση να εμπνεύσουμε και να αφυπνίσουμε τους συνέλληνες, να επιφέρουμε θεραπεία σε μια κοινωνία που νοσεί και σε ένα έθνος που έχει αποδυναμωθεί, καθώς έχει λησμονήσει τη δύναμη που εμφέρει μέσα από την ίδια του τη γλώσσα πρωτίστως, που είναι ο πυρήνας της ψυχής του. Και ο αγώνας αυτός πρέπει να ξεκινήσει από τον χώρο της παιδείας, που χρειάζεται να επανασυνδεθεί με την πνευματικότητα που ο θησαυρός του πλούσιου ελληνικού πολιτισμού κυοφορεί. 

8. Ζωή, ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;

Aπάντηση: Έχω γράψει και εικονογραφήσει ένα καινούριο βιβλίο που αναζητείται ο κατάλληλος εκδοτικός οίκος και επίσης ετοιμάζονται και άλλα δυο, το ένα εκ των οποίων γεφυρώνει δυο πολιτισμούς και είναι η αρχή για τη δημιουργία μιας σημαντικής γέφυρας και ενός σπουδαίου μηνύματος για την εποχή μας. Επίσης, στοχεύω να προωθήσω τα βιωματικά εργαστήρια παραμυθιού για παιδιά που πρόσφατα ξεκίνησα με θέμα «Ανακαλύπτω τα χαρίσματά μου και ξεδιπλώνω τα όνειρά μου μέσα από τα παραμύθια», καθώς και βιωματικά εργαστήρια  παραμυθιού για ενήλικες εστιάζοντας κυρίως στη θεραπευτική λειτουργία του παραμυθιού.

Πρόσφατα ξεκίνησα μια εκπομπή «Το Ονειρόδεντρο των παραμυθιών» στην Ενάτη Εναλλακτική Τηλεόραση, πρόκειται για web tv, που ενώ στο εξωτερικό έχει άνθιση, εδώ η web tv βρίσκεται ακόμα στην αρχή του ταξιδιού της. Ωστόσο, μέσα από αυτήν την εκπομπή, θεωρώ πως θα φέρω περισσότερους σε επαφή με αυτόν τον πλούτο του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσής μας, μα συνάμα θα ενεργοποιήσω και την πίστη σε όλο και περισσότερους πως όπως στα παραμύθια, έτσι και στη ζωή, τα πάντα είναι δυνατά.

Επίσης, πριν κάποιους μήνες ξεκίνησα να αρθρογραφώ στην «Όμορφη Ζωή» στη στήλη γονείς και παιδί σχετικά με το παραμύθι, την παιδαγωγική και θεραπευτική αξία του και θα ΄ναι χαρά μου να συνεχίσω.

Από την καινούρια εκπαιδευτική περίοδο θα αφηγούμαι και αρχαιοελληνικούς μύθους και η αρχή έγινε με τον μύθο του Έρωτα και της Ψυχής, στα Αττικά Διονύσια, που πρόσφατα συμμετείχα.

Και ετοιμάζω και μια πολύ ωραία συνεργασία, πάνω σε έναν συνδυασμό που ως τώρα δεν έχει γίνει, και θα χαρώ να παρουσιάσουμε μια τέτοια παράσταση και στη Ζάκυνθο τώρα το καλοκαίρι, αν υπάρξει από κάποιους φορείς το αντίστοιχο ενδιαφέρον.

Τα υπόλοιπα σχέδια, θα τα πούμε σε μια επόμενη συνομιλία μας. Ευχαριστώ από καρδιάς, αγαπητή Κατερίνα, για την τιμή να με φιλοξενήσεις στις σελίδες σου, καλή δημιουργική συνέχεια με έμπνευση και εσωτερική χαρά!

Εγώ, σ’ ευχαριστώ Ζωή για την «παραμυθένια» συνέντευξη.

 

Η Συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τέχνης Λόγια", Νο 23 / 5230 / 22.06.2016, που διανέμεται 

με την εφημερίδα "ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ".